درس تفکر و سواد رسانه ای

✒️ همگام سازی فرایندهای آموزشی درس تفکر و سواد رسانه ای
👨🏻‍💻مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور
📙درس تفکر و سواد رسانه ای

دانلود کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای
http://chap.sch.ir/books/4358
🗂️پایه دهم

👨🏻‍🏫 ساعت های کلاس مجازی
🚦کلیک روی لینک کلاس و ورود با نام کاربری و گذر واژه

🔔 شنبه – زنگ دوم ۹:۱۵ تا ۱۰:۱۵
علوم انسانی
🌐 https://b2n.ir/tafakor10e

🔔 شنبه – زنگ سوم ۱۰:۳۰ تا ۱۱:۳۰
علوم تجربی
🌐 https://b2n.ir/tafakor10t

🔔 شنبه – زنگ چهارم ۱۱:۴۵ تا ۱۲:۴۵
ریاضی و فیزیک
🌐https://b2n.ir/tafakor10r

کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای

دوره دوم آموزش متوسطه› فنی حرفه‌ای› دروس مشترک فنی و حرفه‌ای› پایه یازدهم
دوره دوم آموزش متوسطه› متوسطه نظری› ریاضی و فیزیک› پایه دهم
دوره دوم آموزش متوسطه› متوسطه نظری› ریاضی و فیزیک› پایه یازدهم
دوره دوم آموزش متوسطه› متوسطه نظری› علوم انسانی› پایه دهم
دوره دوم آموزش متوسطه› متوسطه نظری› علوم انسانی› پایه یازدهم
دوره دوم آموزش متوسطه› متوسطه نظری› علوم تجربی› پایه دهم
دوره دوم آموزش متوسطه› متوسطه نظری› علوم تجربی› پایه یازدهم
دوره دوم آموزش متوسطه› متوسطه نظری› علوم و معارف اسلامی› پایه دهم
دوره دوم آموزش متوسطه› متوسطه نظری› علوم و معارف اسلامی› پایه یازدهم
دوره دوم آموزش متوسطه› کاردانش› دروس مشترک› پایه یازدهم

الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِکَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ

آن بندگانی که سخن بشنوند و از نیکوتر آن پیروی کنند، آنان را خداوند (به لطف خاص خود) هدایت فرموده و آن‌ها حقیقتاً خردمندان عالمند.

قرآن کریم، سوره زمر، آیه ۱۸

با بصیرت کسی است که بشنود و بیاندیشد، نگاه کند و ببیند، از عبرت‌ها بهره گیرد، آن‌گاه راه‌های روشنی را بپیماید و بدین ترتیب از افتادن در پرتگاه‌ها دوری کند.

علی بین ابیطالب (ع)

در عصر اطلاعات، مفهوم سواد دگرگون‌شده، بی‌سوادی قرن بیست و یکم با بی‌سوادی‌های دوره‌های گذشته، تفاوت بسیار دارد و البته آثار و ضررهای بیشتر و جبران‌ناپذیرتری به همراه دارد. درزمانی نه‌چندان دور، بی‌سواد کسی بود که قدرت خواندن، نوشتن و حساب کردن نداشت.این تعریف برای سواد و بی‌سوادی، قرن‌ها و بلکه برای هزاره‌های پی‌درپی معتبر بود.تغییرات در دوران ما شتاب گرفته است و ما اینک، شهروند دورانی هستیم که دانش و فناوری با سرعتی فوق تصوّر تغییر می‌کند. لذا طبیعی است که تغییر تعریف سواد، ازجمله دگرگونی‌های این عصر باشد.

سواد رسانه‌ای مبحث جذابی است که می‌کوشد خواندن سطرهای نانوشته رسانه‌های چاپی، تماشای پلان‌های به نمایش درنیامده یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانه‌های دیداری شنیداری را به مخاطبان بیاموزد. سواد رسانه‌ای، مهارت درک نحوۀ کار رسانه‌ها و معنا سازی در آن‌ها است، اینکه رسانه‌ها چگونه سازمان‌دهی می‌شوند و چگونه از آن‌ها استفاده می‌شود. به‌عنوان‌مثال مخاطبی که دارای سواد رسانه‌ای است، از اهداف و خط‌مشی‌های رسانه‌های مختلف آگاه است و از آن‌ها به‌صورت شایسته استفاده می‌کند.

سواد بصری

خوب دیدن و خوب شنیدن لازمه‌ی رسیدن به هنر تفکر است. بین دیدن و نگاه کردن تفاوت وجود دارد. آیا همه‌ی انسان‌ها می‌‎بینند؟! آیا همه‌ی آن‌ها یک‌جور می‌بینند؟! علت تفاوت در دید افراد در چیست؟! نگاه کردن همیشه به معنای دیدن نیست. لازمه‌ی دیدن تمرکز، تسلط بر مبانی تصویر، زیبایی‌شناسی همراه با تجربیات گذشته است. لازمه‌ی خوب اندیشیدن این است که خوب دیدن را فرا بگیریم و تمرین کنیم.

سواد بصری چیست؟! فهمیدن معنای تصاویر یکی از مهارت‌های مهم انسان است. این توانایی با عمل دیدن معنا پیدا می‌کند، پیوند بین تجربیات بینایی با تجربیاتِ دیگر حواس، ذخیره‌های ذهنی فرد را در خوانش اثر و درک معنای تصویر غنی‌تر می‌کند. به مهارت انسان در فهم و ترجمه‌ی تصویر «سواد بصری» می‌گویند. سواد بصری نه‌تنها سواد رسانه‌ای را در بر می‌گیرد، بلکه تعاملات انسانی و ارتباطات غیرکلامی انسان را نیز پوشش می‌دهد. حالت صورت، حالت دست‌ها و حالت بدن در سواد بصری نیز قابل بررسی و تحلیل است.

عناصر مختلفی در سواد بصری وجود دارد. عناصر اولیه پیام بصری شامل نقطه، خط، شکل، جهت، رنگ، اندازه و … هستند که در کنار عناصر کیفی هم‌چون هماهنگی، تناسب، ارتباط، کنتراست، شفافیت و … قرار می‌گیرند.

«کادر» به محدوده یا قابی گفته می‌شود که فضای داخلی را از فضای خارجی جدا می‌کند و تشخیص این‌که یک عنصر بصری، نقطه است یا سطح به وسیله‌ی کادر مشخص می‌شود. یعنی اگر روی صفحه‌ای نقطه‌ای درج شده باشد، هنگامی که کادر را تغییر دهیم و اندازه‌ی کادر را کوچک‌تر کنیم، دیگر نقطه دیده نمی‌شود، بلکه سطحی دایره شکل دیده می‌شود. کادرهای متفاوتی وجود دارد که کادر عمودی، کادر افقی و کادر مربعی است. کادر عمودی پویاتر از کادر افقی است. کادر عمودی زودتر دیده می‌شود و زودتر نیز از ذهن پاک می‌شود. این کادر برای برندهای دم دستی مانند بستنی مناسب است. کادر افقی دیرتر به چشم می‌آید، اما مدت طولانی‌تری در ذهن باقی می‌ماند. به همین دلیل، برندهای بزرگ تجاری سعی می‌کنند از کادر افقی استفاده کنند.
در کادربندی چهار گسترده یا محدوده وجود دارد. قسمت بالا با رنگ زرد، قسمت پایین با رنگ آبی، قسمت چپ با رنگ قرمز و قسمت راست با رنگ سبز نشان داده می‌شود. تفاوت انرژی‌های این قسمت‌ها متفاوت است. اگر نقطه در قسمت بالایی این کادر قرار گیرد، یعنی در وسط ناحیه زرد رنگ، احساس سبکی را منتقل می‌کند. اگر نقطه در پایین کادر در وسط قرار گیرد، یعنی در وسط ناحیه آبی، احساس سنگینی را منتقل می‌کند. اگر نقطه در گوشه‌های بالای کادر باشد، حس عدم تعادل را ایجاد می‌کند و اگر در گوشه‌های پایین قرار بگیرد، احساس گوشه‌نشینی و تنهایی را دارد. اگر نقطه دقیقا در مرکز کادر قرار بگیرد، تمرکز و سکون را نشان می‌دهد. دانستن این اطلاعات به طراحی و تولید رسانه بصری و هم‌چنین تحلیل و بررسی رسانه‌های تصویری کمک می‌کند (فیلم). سمت چپ میدان دید ما از اهمیت بالایی برخورد دار است. این مساله به ویژه در بخش چپ بالا که به تمایل گردش چشم طبیعی انسان باز می‌گردد. لذا لوگو و هویت رسمی یک رسانه را در سمت چپ در بخش بالا قرار می‌دهند، تا زودتر به چشم مخاطب بیاید.
خط افقی، خطی آرام و آرامش‌بخش است و حالت سکون و استراحت را می‌دهد. این خط متواضع و فروتن است. اگر بخواهیم این حس کسالت در خط افقی از بین برود، سعی می‌کنند عنصری دیگر به آن اضافه کنند تا از حس کسالت آن بکاهند.
خط عمودی نمادی از سرسختی، غرور، شادی آفرینی و تحرک است. حرکت خط عمودی از پایین به بالا، احساس حرکت به سوی آسمان، سبک شدن و پرواز را متواتر می‌کند. خطی عمودی که در سمت راست قرار می‌گیرد، گرمای کمتری دارد و حسی مشابه سمت پایین کادر را منتقل می‌کند، یعنی سنگین‌تر و باوقارتر به نظر می‌رسد. خط عمودی در سمت چپ کادر، سبک و پرگرما است و حس مشابهی هم‌چون بالای کادر را منتقل می‌کند.
خط مورب نماد حرکت و پویایی است. خط مورب نسبت خطوط عمودی و افقی، میلی مساوی دارد. یعنی اگر به سمت خط عمودی تمایل یابد، ویژگی‌های خط عمودی را می‌یابد و اگر به سمت خط افقی میل نماید، ویژگی‌های خط افقی را خواهد داشت. خط مورب اگر از سمت چپ پایین به سمت راست بالا برود، می‌تواند در هدایت نگاه مخاطب مفید باشد(مانند لوگو شبکه سه). خط مورب می‌تواند القاگر تزلزل و عدم ثبات باشد، لذا در موضوعات رسمی و جدی، تا حد امکان باید از خطوط و دست‌خط‌ها مورب با دقت بیشتری استفاده نماییم.
سه رنگی اصلی زرد، قرمز و آبی هستند. رنگ‌های فرعی از ترکیب دو رنگ به دست می‌آیند که شامل رنگ‌های سبز(زرد+آبی)، بنفش (آبی+قرمز) و نارنجی(قرمز+زرد) است. رنگ‌های ترکیبی نیز از ترکیب رنگ‌های اصلی و فرعی به دست می‌آیند. از رنگ قرمز به علت تداعی آتش و خون، برای نشان دادن خطر، خشم، خشونت، عشق و شور معنا می‌شود. این رنگ با امور قلبی ارتباط دارد، رنگی گرم است و پیشرو می‌باشد به‌گونه‌ای که چشم را به خود جذب می‌کند. رنگ و یا نور قرمز می‌تواند القاگر عصبانیت باشد. با توجه به عرف و مسائل فرهنگی و اجتماعی، در برخی از کشورها رنگ قرمز تجلی‌گر شکوه و جلال است، به همین دلیل است که از فرش قرمز برای تجلیل استفاده می‌شود. رنگ پرچم کشورها نیز معرف مفاهیمی است که از رنگ‌ها استفاده شده است. در صنایع بسته‌بندی هم دیده می‌شود که رنگ معرف خبر یا حتی طعم خاصی است. رنگ تیره نشانه مزه تلخ است، رنگ قرمز نشانه مزه تند و تیز و … می‌باشد. (فیلم)
نشانه‌های مختلفی وجود دارد، نشانه‌های طبیعی، نشانه‌های تصویری و نشانه‌های وضعی یا قراردادی. بین نشانه‌های طبیعی رابطه‌ی هم‌جواری وجود دارد. مثل دود و آتش، هنگامی که دودی را می‌بینید، به یاد آتش می‌افتید. در نشانه‌های تصویری، شباهت‌های عینی بین نشانه و مفهوم برقرار است. مثلا اگر به شما بگویند که نقاشی خورشید را بکشید، شما چیزی شبیه به آن را طراحی خواهید کرد. نشانه وضعی و قراردادی مبتنی بر قراردادی اجتماعی و نشان‌گر و بیانگر مفهومی است که در آن موقعیت جغرافیایی، وضعیت اجتماعی و محلی معنا می‌یابد. مثلا رنگ آبی و قرمز در ایران یادآور تیم‌های فوتبال هستند. به نشانه‌های قراردادی در زبان‌ها «نماد» می‌گویند. نماد معنایی فراتر از آن‌چیزی که خودش است را بیان می‌کند و نشانه‌ی اندیشه، شیء یا مفاهیمی از این قبیل است. مثلا کبوتری که در منقارش شاخه‌ی زیتون است را نماد صلح می‌دانند. آشنایی با نمادها سبب درک تصاویر به‌کار رفته در رسانه‌های بصری بالاخص روزنامه‌ها و مجلات می‌شوند. (فیلم)
یکی از کیفیت‌های بصری، «تناسب» است. تناسب به نسبت داشتن مرتبط است. تناسب در روابط بین نسبت‌های عناصر بصری معنا پیدا می‌کند. به هیچ شکلی نمی‌توان گفت بزرگ است، مگر آن‌که شیء دیگری در کنارش وجود داشته باشد و نسبت به آن کوچک‌تر باشد. لذا این هم نسبی است، با اضافه شدن عنصری دیگر، این قاعده دچار تغییر می‌تواند بشود. مقیاس را نه فقط از طریق اندازه‌ی نسبی، بلکه از طریق ارتباط با زمینه یا محیط نیز می‌توان شناخت.

سواد رسانه‌ای در مطبوعات

مطبوعات نشریه‌هایی هستند که به طور منظم با نام ثابت، تاریخ و شماره ردیفی مشخص در زمینه‌های مختلف موضوعی منتشر می‌شوند. مطبوعات در مدیریت افکار عمومی نقشی موثر دارند، لذا با همین نگاه به تولید و انتشار مطالب اقدام می‌کنند.

روزنامه‌ها و نشریه‌ها دارای صفحات رویی و صفحات لایی هستند. «صفحات لایی»، صفحه‌های میانی روزنامه هستند که مطالب غیرخبری در آن چاپ می‌شوند. صفحات رویی، صفحه‌هایی هستند که مطالب خبری در آن‌ها منتشر می‌شوند. هر صفحات رویی برای مخاطب خاصی طراحی و منتشر می‌شوند، صفحات لایی نیز تاکید بر جذب مخاطب دارد.
صفحه نخست روزنامه را به عنوان «صفحه گرم» می‌شناسیم، زیرا مطالب مهم‌تر، به روز، جدید، موکد و جلب توجه کننده در آن منتشر می‌شود. سایر صفحات را به عنوان «صفحه‌های سرد» می‌شناسیم.
روزنامه‌ها به علت طول زیاد از وسط تا می‌شوند، لذا با دو نیم‌تا در هر صفحه مواجه هستیم. مطالب درج شده در نیم‌تای بالا، دارای اهمیت بیشتری هستند. هرچه از بالای صفحه به پایین صفحه می‌رویم، اهمیت مطالب کم‌تر می‌شود. این قانون هم در صفحه اول و هم در سایر صفحات رعایت می‌شود. لذا آگهی‌هایی که در نیم‌تای بالا منتشر می‌شوند گران‌تر از آگهی‌های درج شده در نیم‌تای پایین هستند.
هر روزنامه برای هر مطلبی «سطح زیر انتشار» مشخصی دارد. هرچه مطلبی برای آن روزنامه مهم‌تر باشد، سطح زیر انتشار بیشتری را برای آن مطلب در صفحه در نظر می‌گیرد. چنان‌چه یک خبر خاص را در روزنامه‌های مختلف یک کشور بررسی نمایید، می‌توانید با توجه به سطح زیر انتشارِ آن مطلب در روزنامه‌های مختلف، به اهمیت آن خبر برای آن روزنامه پی ببرید. از سوی دیگر با بررسی روزنامه‌های کشورهای مختلف نیز می‌توانید ببنید واکنش روزنامه‌های خارجی نسبت به آن خبر چگونه بوده است و آن خبر چه میزان برای آن‌ها اهمیت داشته است.
برای تیترهای اولیه هر خبر معمولا از فونت‌های درشت‌تر به همراه تصویر استفاده می‌شود تا بیشتر جلب نظر کند. همانند دست‌خط که در هر جای روزنامه می‌تواند درشت، متوسط و یا کوچک باشد، هرچه تصاویر برای روزنامه‌ای مهم‌تر باشد، می‌تواند از اندازه‌ی بزرگ، متوسط و یا کوچک آن عکس در انعکاس خبر استفاده شود.
صفحه اول نقش ویترین و جلد روزنامه را دارد و باید بتواند مخاطب را جذب نمایید تا مخاطبان برای تهیه‌ی آن هزینه کنند. در صفحه اول روزنامه، اولویت اخبار و اهمیت آن‌ها تعیین می‌شود و همان‌طور که بیان شد، نیم‌تای بالای آن از نیم‌تای پایین دارای اهمیت بیشتری است. معمولا سرمقاله و عنوان خبرهایی که دیدگاه آن رسانه را بیان می‌کند و به عنوان تریبون آن رسانه مطرح می‌شود را در صفحه‌ی اول منعکس می‌کنند. در اکثر روزنامه‌ها، حتی آن‌هایی که صفحاتشان سیاه و سفید منتشر می‌شود، سعی می‌کنند صفحات اول و آخر را رنگی منتشر نمایند.
صفحه آخر روزنامه، معمولا شامل شناسنامه روزنامه است. مباحثی هم‌چون بحث‌های حقوقی در صفحه آخر منتشر می‌شود، هم‌چنین معرفی صاحبان و مدیران آن روزنامه و راه‌های تماس با آن‌ها نیز در این صفحه ذکر می‌شود. سایر بخش‌های صفحه با مطالبی جذاب مثل عکس‌های خبری، کاریکاتور، گزارش تصویری، شعر و داستان کوتاه جذاب، وضعیت آب‌وهوا و … پر می‌شود.
«تیتر اول»، مهم‌ترین خبر یا سرمقاله‌ی آن روزنامه است که در صفحه نخست با درشت‌ترین دست‌خط و یا تصویر نشان داده می‌شود. هر مطلب، خبر یا مقاله پس از ذکر شدن در صفحه نخست، دارای یک راهنمای ارجاع است که در انتهای آن ذکر می‌شود تا مخاطب با مراجعه به صفحه یا بخش ذکر شده بتواند ادامه‌ی آن را به‌طور کامل مطالعه نماید.
قالب‌های محتوایی مختلفی در مطبوعات وجود دارد که شامل خبر، مصاحبه، گزارش، سرمقاله، مقاله، آگهی و … است.
یکی از تاکتیک‌هایی که در مطبوعات استفاده می‌شود، تاکتیک «انطباق عکس با متن» می‌باشد. در این‌جا می‌تواند تولید کننده پیام، تصویری را منطبق با متن بیابد و یا به تصویرگری سفارش تصویری بدهد تا هدف از پیام را آن‌گونه که می‌خواهد از روش بصری منتقل کند.
تاکتیک دیگر، تاکتیک «ترور تصویری» است. این تاکتیک به کمک عکس حاصل می‌شود. در این حالت سعی می‌شود با منتشر کردن مکرر چند تصویر خاص، شخصیت یا موضع فرد یا گروهی که پیام مرتبط با آن است را بکوبند و وی را ترور شخصیتی نمایند.
تاکتیک «عکس‌های جعلی» به تاکتیکی اشاره دارد که تولید کننده‌ی پیام با تصویری دستکاری شده‌ی رایانه‌ای از فردی، شخصیت و یا رویکرد آن فرد را به فردی دیگر که برای مخاطب آشنا است، تشبیه می‌کند. گاهی از تصاویر جعلی برای نشان دادن بزرگی یا اهمیت فرد یا گروهی در مقابل دیگران نیز استفاده می‌شود. مثلا با کوچک و یا بزرگ‌ترین بخشی از عکس، با حذف یا مات نمودن بخشی از آن، با جابه‌جا نمودن جای افراد یا اشیاء و … عکس‌هایی جعلی ایجاد می‌کنند تا پیامی را که مورد هدفشان است به مخاطب برسانند.
تاکتیک «القای نظر» با انتشار چندین عکس صورت می‌گیرد. در این حالت با انتشار چندین عکس مرتبط و یا نامرتبط در کنار یکدیگر و انتخاب عنوانی مناسب در کنار نشانه‌های نگارشی، سعی می‌کنیم پیامی را به مخاطب برسانیم. (فیلم)
تاکتیک «اختصاص فضای خالی» برای تاثیرگذاری بیشتر پیامِ مورد نظر استفاده می‌شود. گاهی از اختصاص فضای خالی به منظور اعتراض به سانسور یا اعتراض به رویدادی خاص به‌کار گرفته شود.
تاکتیک «جهت نگاه و حرکت عکس» باید به درون صفحه باشد. یعنی جهت تصاویر و نگاه آن‌ها باید به درون صفحه باشد نه بیرون، تا مخاطب و مشاهده کننده را به مشاهده و مطالعه به درون صفحه دعوت کند. لذا برعکس آن نیز وجود دارد، یعنی وقتی که جهت نگاه و یا جهت حرکت فردی به سمت بیرون باشد، بیان‌گر اخراج نمودن یا طرد شدن فرد است.
تاکتیک «تنوع دید» می‌تواند نظر مخاطب را به فرد یا گروه، حادثه یا رویدادی، از منظر یا زاویه‌ای خاص، از گستردگی یا تمرکزی ویژه و … جلب نماید. معمولا از سه نما در رسانه‌ها استفاده می‌شود. نمای عکس نیز در سه قالبِ نمای سراسری، نمای متوسط و نمای نزدیک جلوه‌گر می‌شود. از نمای سراسری برای نشان دادن کل یک حادثه یا رویداد در ابعاد وسیع به‌کار گرفته می‌شود. از نمای بسته و یا نمای نزدیک برای برانگیختن احساس هم‌دلی مخاطب یا بیننده بکار می‌رود.
عکسی که از پایین به بالا حرکت می‌کند، چه در آن تصویر ساختمان یا درخت باشد و یا انسان‌ها حضور داشته باشند، می‌تواند به آن اُبهت و شکوه ببخشد. برعکس، تصاویری که از بالا به پایین حرکت می‌کنند، می‌توانند بیان‌گر ترحم و یا تحقیر باشند. به تاکتیک «زاویه دید و کادر» گفته می‌شود.
زاویه نگاه رسانه‌ها مبتنی بر منافع آن‌ها است. عوامل زیادی در این مسیر اثرگذار هستند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها منابع مالی است که هزینه‌ی نشریات و کارکنان آن را تامین می‌کنند. این منابع مالی می‌تواند از طریق فروش نشریه، گرفتن آگهی‌های تبلیغاتی، حمایت مالی سرمایه‌داران و حامیان، وابستگی سازمانی و … تامین شود. لذا نحوه تامین مالی یک روزنامه و سیاست‌های داخلی و نیز گرایش‌های سیاسی و اعتقادی آن و هم‌چنین کشور و منطقه‌ای که در آن فعالیت می‌کند، در انتخاب و انتشار مطالب اعم از نوشتاری و بصری، از سوی آن موثر است. بنابراین همین مساله سبب می‌شود هر روزنامه از دریچه و نگاه خود یک واقعه را روایت کند.
عوامل مختلفی در چاپ یک عکس موثر هستند. فضای لازم برای چاپ آن عکس، تناسب و کیفیت لازم تصویر، هم‌خوانی تصویر با سیاست‌ها و ملاحضات سازمانی آن رسانه، هم‌خوانی آن عکس با ملاحضات عرفی، فرهنگی، ارزشی، سیاسی و …، در نظر گرفتن مسایل قانونی در انتشار عکس (عدم نشر تصویر متهم)، در نظر گرفتن مسائل اخلاقی و انسانی (سبب جریحه‌دار کردن روحیه انسان‌ها نشود) و … همگی می‌توانند بر انتشار عکس تاثیر بگذارند و سبب تغییر و یا فیلتر آن عکس گردد.
برای آگهی‌ها در مطبوعات ابعادی تعریف شده است، ابعاد تمام صفحه، یک دوم صفحه، یک چهارم صفحه، یک هشتم صفحه، گوشواره (چپ یا راست عنوان صفحه)، رپرتاژ از آن جمله هستند. رپرتاژ آگهی نوعی از گزارش‌های تبلیغی هستند که سازمان‌ها برای افزایش اعتبار خود جهت انتشار به روزنامه‌ها می‌دهند و بابت انتشار آن پول پرداخت می‌کنند.
آگهی‌ها به لحاظ محتوایی به انواع هم‌چون تجاری، سیاسی، فرهنگی، ورزشی، اقتصادی، مناقصه و مزایده، استخدام، تسلیت و تبریک، ابلاغیه و … تقسیم می‌شوند.

بررسی جزئیات کتاب تفکر و سواد رسانه ای

کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای
- دارای ۱۸۰ صفحه است.
- ۶ فصل و ۲۲ درس (که شامل ۲۰ درس اصلی و ۲ درس اختیاری می‌باشد) دارد.
- رویکردهای مواجهه با چالش‌های رسانه‌ای سه حالت دارد. که این کتاب رویکرد واقع‌بینانه دارد.
  - خوش‌بینانه (تاکید بر فرصت‌ها و مزایا، خوش‌خیال به آینده، با موضع منفعل، سیاست بر استفاده بدون محدودیت، کاربری را کاملا آزاد و برخوردش رهاکردن فرد است.)
  - بدبینانه (تاکید بر تهدیدها و آسیب‌ها، نگران و مضطرب از آینده، با موضع منفعل، سیاست هراسان‌سازی افراد، کاربری را ممنوع می‌کند و برخوردش قرنطینه کردن است.)
  - واقع‌بینانه (هم فرصت‌ها را در نظر می‌گیرد و هم تهدیدها را، برنامه‌ریزی برای آینده، با موضوع فعال، سیاست توانمندسازی و آموزش سواد رسانه‌ای، کاربری را محدود و مشروط می‌داند و برخوردش واکیسنه کردن است.)
- در آموزش سواد رسانه‌ای چهار سطح در نظر گرفته می‌شود. در این کتاب به سطح تحلیل و تفکر نقادانه پرداخته می‌‎شود.
  - سطح دسترسی (در کتاب کار و فناوری آمده است و در جامعه دسترسی‌ها را تجربه کرده‌اند.)
  - سطح تحلیل (هدف این کتاب درسی)
  - سطح تفکر نقادانه(هدف این کتاب درسی)
  - سطح تولید (نیازمند آموزش حرفه‌ای و با تفکری خلاقانه است که در آموزش عالی می‌آموزند.)
- اهداف و شایستگی‌هایی که پس از مطالعه کتاب پیش‌بینی شده است.
  - توانایی نقد و بررسی هوشمندانه پیام‌های رسانه‌ای را بیابند.
  - مصرف رسانه‌ای خود را برنامه‌ریزی و مدیریت نمایند.
  - توانایی تولید موثر پیام به وسیله‌ی رسانه‌های در دسترس خود داشته باشند.
- انتظارات عملکردی
  - محتوای پیام‌های رسانه‌ای (پنهان و آشکار) را تا حدودی درک کنند.
  - فرستنده‌ی پیام را تشخیص دهند.
  - توانایی تحلیل و ارزیابی اهداف تولیدات رسانه‌ای را داشته باشند.
  - سعی کند که پیام‌های رسانه‌ای را آگاهانه گزینش کند.
  - با پیام‌های رسانه‌ای مواجهه‌ی نقادانه داشته باشند.
  - بازنمایی‌ها و کلیشه‌ها را در تولیدهای رسانه‌ای تشخیص دهند.
  - روش‌ها و فنون اقناع را در تولیدهای رسانه‌ای تشخیص دهند و آن‌ها را در تولیدهای خود به کار ببرند.
  - برای مدیریت مصرف بهینه از رسانه‌ها اصول و قواعدی برای خودشان وضع کنند. نه آن‌که والدین یا قانون برای آن‌ها اصول و قواعدی بگذارد.
  - برای مدیریت مصرف رسانه‌ای خودشان تلاش کنند.
  - بی اخلاقی‌های رسانه‌ای را تشخیص دهند.
  - برای رعایت معیارهای اخلاق رسانه‌ای تلاش کنند.
  - در تحلیل محتوای رسانه‌ها و نقد آراء دیگران انصاف را رعایت کنند.
  - از زبان صحیح و دقیق برای ارتقای افکار، نظرات و تصمیم‌های خود استفاده کنند.
  - آداب گفت‌وگوهای جمعی را رعایت کنند.
  - با دیگران همکاری کنند و برای رسیدن به توافق تلاش کنند.
- روش تالیف کتاب: محتوای هر کتاب یا رسانه شامل انتخاب محتوا و سازماندهی محتوا می‌شود. برای انتخاب محتوا نیاز است که ایده‌های کلیدی داشته باشیم. ایده‌های کلیدی از مدل ذهنی ما گرفته می‌شود. از آن ایده‌ی کلیدی باید مفاهیم و مهارت‌های اساسی آن را استخراج کنیم. ایده‌های کلیدی این کتاب شامل دو ایده اصلی است:
  - ایده ۱: سوالات پنج‌گانه سواد رسانه‌ای
  - چه کسی این پیام را تولید کرده است؟! (فرستنده / مولف)
  - چرا این پیام فرستاده شده است؟! (هدف / انگیزه)
  - از چه فنونی برای جلب توجه مخاطب استفاده شده است؟! (قالب / چهارچوب)
  - چطور افراد متفاوت این پیام‌ها را متفاوت درک می‌کنند؟! (مخاطب / گیرنده)
  - چه سبک زندگی، ارزش‌ها و نظریاتی در این پیام ارائه شده و یا از آن حذف شده است؟! (محتوا / پیام)
  - ایده ۲: رژیم مصرف رسانه‌ای
- روش تدریس کتاب

مسلما آموزش این کتاب نمی‌تواند از روش مستقیم یا انتقال مفهوم انجام شود. بهتر است که این کتاب‌ها به صورت مساله‌محور باشد، یعنی هم در انتخاب محتوا و هم در سازماندهی محتوا رویکرد مساله‌محور باشد. بهتر است که دانش‌آموزان با چالشی مواجه شوند و در موقعیت حل مساله، مفاهیم را فرا بگیرند. می‌توان دانش‌آموزان را در موقعیت‌های فعال قرار داد، مثلا در نقش مجری، نقش گوینده خبر، نقش بازیگر، نقش ارسال کننده پیام کوتاه، نقش طراح سایت، نقش تدوین گر فیلم، نقش عکاس، نقش سانسورگر و … یا می‌توان پیامی را مطرح کرد که در آن دو دیدگاه وجود دارد، افراد دو گروه می‌شوند، در هر بار عده‌ای از یک دیدگاه در مقابل عده‌ای دیگر دفاع می‌کنند، مشابه محاکم قضایی. راه‌کاری دیگر استخراج مفهوم از مثال یا پیام است. هم‌چنین می‌توانند ابتدا از جداول خودارزیابی استفاده کنند و سپس دیدگاه صاحبان اندیشه را ببینند که بدانند خودشان با آن دیدگاه در چه سطح دسته‌بندی می‌شوند. باید فرصت تجربه و اندیشیدن را به دانش‌آموز دارد. در این کتاب تلویزیون و ماهواره به عنوان رسانه‌های عمومی در نظر گرفته شده است.

سال تحصیلی ۲۷ هفته است. (۱۱ درس در نیم‌سال اول و ۱۱ درس دیگر در نیم‌سال دوم)
برای این درس ۲ ساعت آموزشی در هفته درنظر گرفته شده است. (۴۸ تدریس+۸ تحلیل و بررسی)
هر ساعت آموزشی شامل ۵۰ دقیقه تدریس +۱۰دقیقه آرامش ذهنی برای تثبیت یادگیری می‌باشد.
بنابراین در هر جلسه به یک درس پرداخته می‌شود. (حدود ۸ صفحه)
۴ جلسه برای بررسی نمونه‌های رسانه‌ای که توسط دانش‌آموزان ارایه می‌شود، اختصاص می‌گیرد.

در متن هر درس موارد ذیل آمده است:
- متن آموزشی هدف
- گفت‌وگوی کلاسی
- عکس و مکث
- فعالیت گروهی
- فعالیت در خانه
- ببشتر بدانید
- لطیفه‌های رسانه‌ای
این کتاب دارای بسته‌ی آموزشی می‌باشد که شامل کتاب راهنمای مدرس، نرم‌‎افزار آموزشی بر فراز آسمان، فیلم‌های کوتاه درسی و فیلم‌های آموزشی است.
نحوه ارزشیابی با رویکرد شایستگی
- ارزشیابی مستمر (۲۰ نمره)
  - ۱۰ نمره مشاهده رفتار به کمک بازبینه یا چک‌لیست که پر کردن با دقت و صداقت مهم است. (۸ نمره توسط معلم + ۲ نمره به یاری اولیا)
  - ۱۰ نمره ارزیابی فعالیت در خانه و طرح تولید پیام رسانه‌ای که همان پروژه‌ای است که در نیم‌سال دوم باید دانش‌آموزان آن را در طول نیم‌سال دوم انجام دهند و به کلاس بیاورند. (۸ نمره توسط معلم + ۲ نمره به یاری اولیا)
- ارزشیابی پایان یا تراکمی (۲۰ نمره)
  - آزمون عملکردی پایان نیم‌سال تحصیلی از نمونه‌های غیرتکراری و جدید ارایه می‌شود تا متناسب با آن‌چه که در نیم‌سال اول یا دوم آموخته‌اند، تحلیل و بررسی خودشان را بنویسند.
- نحوه تدریس مجازی
  - فیلم‌برداری در فضای اتاق کار برای مشاهده چهره مدرس و برقراری ارتباط چشمی
  - فیلم‌برداری از صفحه نمایش برای مشاهده متن کتاب درسی، پرونده ارایه و جستجوی اینترنتی)
  - نمایش فیلم و کلیپ درسی و مکمل
  - فیلم‌برداری در فضای اتاق نشیمن برای معرفی فرا درس‌ها
  - فیلم‌برداری در محیط باز و متنوع در صورت لزوم

روند برگزاری کلاس درس تفکر و سواد رسانه ای

فصل ۱: ما و رسانه‌ها

گذشته، حال و آینده رسانه‌ها
شناسایی پیام و تحلیل پیام‌ها
تفکر نقادانه و اصول سواد رسانه‌ای

سواد رسانه‌ای دانشی برای زندگی و برگرفته از زندگی

سواد رسانه‌ای سوادی برگرفته از زندگی ماست. در واقع سواد رسانه‌ای دانش و مهارتی است برای زندگی ما. توجه به چند نکته حائز اهمیت است:

با دانستن فنون اقناعی می‌دانیم که چگونه پیام موثرتری برای ترغیب و اقناع دیگران به‌کار ببرم.
با آشنایی با میزان تاثیر و نحوه بکارگیری فنون اقناع می‌توانیم از ترغیب و اقناع بی‌جای پیامی بر روی خودمان جلوگیری کنیم.
تکرار یک پیام دلیل بر صحت و حقانیت آن پیام نیست. تکرار یک پیام را اصطلاحا «فن ارابه یا واگن» یا «فن همرنگی با جماعت» می‌گویند.
«فن تداعی معانی» چه کاربردی دارد؟! اگر خواسته‌ای از پدر یا مادر دارید، آن را در فضایی شاد و مناسب مطرح کنید تا بتوانید از آن فضاسازی برای ترغیب بیشتر آن‌ها استفاده کنید.
بر اساس اهداف پیام، پیام را «سازماندهی» می‌کنیم، «برجسته‌سازی» و ترتیب پیام‌ها را چیدمان می‌کنیم.

درس ۱: مسابقۀ رسانه‌ها با زمان

روش تدریس

درس را با معما شروع کنیم…

معمای زاویه‌ی دید! اگر به یک تصویر خاص از زاویه‌ی دید مختلف نگاه کنیم، پیام‌ها و برداشت‌های مختلفی را برداشت می‌کنیم. انسان‌ها در طول اعصار و قرون مختلفی زندگی کرده‌اند، انسان‌های معاصر نیز در دهه‌های مختلف دغدغه‌ها، دیدگاه‌ها، سبک زندگی و نگرش‌های متفاوتی داشته‌اند. این همان چیزی است که باعث اختلاف بین نسل‌ها می‌‎شود. امروزه این اختلاف نگاه‌ها در کم‌تر از ده سال بروز می‌کند. گذر زمان مثل برق و باد می‌گذرد و از کسی رخصت نمی‌گیرد. رفتارهای نسل‌ها عوض می‌شود. یکی از عامل‌های بسیار مهم در این گسل نسل‌ها، تاثیر رسانه‌ها و تولیدهای رسانه‌ای است. لذا رسانه نیز در گذر زمان تغییر کرده است. امروزه انسان‌ها را می‌توانیم بر اساس رسانه‌هایی که در تعامل با آن هستند، دسته‌بندی کنیم.

در صفحه آغاز درس ۱ یک مجوز رادیو می‌بینیم. آن زمان برای استفاده از رادیو باید مجوز گرفت و بندها و تبصره‌های مختلفی در استفاده از آن را رعایت نمود. تازه آن هم یک مدل و یک نوع خاص از رادیو و نه هر رادیویی. در صورت خراب شدن رادیو، باید برای رادیو جدید دوباره مراحل اخذ مجوز باید تکرار می‌شد. امروز با گسترش کاربری و توسعه دسترسی رسانه‌ها، مشکلات و مسائل جوامع مختلف به یکدیگر شبیه شده است. اکنون که دانش‌آموزان در حوزه‌های مختلف رسانه‌ای مثل موارد زیر از اولیا و معلمان جلوتر هستند، باید فکری اندیشید و در عمل گام‌های موثری برداشت.

در حوزه مصادیق، آن‌ها فقط با یک رسانه‌ی خاص کار نمی‌کنند، بلکه با انواع برنامه‌ها، سایت‌ها، بازی‌ها و … سرو کار دارند.
در حوزه تکنیک، بسیاری از قابلیت‌ها و فنون رسانه‌ای را می‌دانند و از آن‌ها روزانه استفاده می‌کنند، زیرا هم وقت، هم دسترسی و هم علاقه و ذوق دارند.

نسل‌های جدید با مسائلی مواجه هستند:

ابهام‌ها: تغییر نسبت دو جهانی شدن (تطبیق دنیای واقعی با دنیای شبکه‌ای)
اعتیاد رسانه‌ای: علت است یا معلول!؟ (استفاده بیش از ۳ ساعت، بدون مشغله و بدون فاصله را اعتیاد رسانه‌ای در نظر می‌گیرند)
معضلات فضای شبکه‌ای: این معضلات در کجا ریشه دارد؟! آیا فقط در این فضای شبکه‌ای، یا مسائل حل نشده‌ی دیگری در زندگی‌ها وجود داشته شده که اکنون در این فضا معضل‌آفرین جلوه کرده است. (داستان موش و انبار گندم در مثنوی معنوی)

اگر از نهضت سواد رسانه‌ای یاد می‌شود، یعنی مواجهه فعال به جای مواجهه منفعل با رسانه‌ها داشته باشند. تا وقتی که مخاطب در نهضت سواد رسانه‌ای، هویت خود را در فضای رسانه بازنیابد و بازتاب خلاءها و نیازهای فضای حقیقی را بازنشناسد، با مشکل مواجه هستیم. پس از یافتن آن‌ها باید به دنبال مداوا و حل این مسائل بود. نباید مخاطب برای گذشته یا حال تربیت شود، بلکه نیاز است که مخاطب حال و آینده را دریابد. توسعه‌ی رسانه‌ها که وابسته به پیشرفت و گسترش فناوری‌های نوین است، جهان پیرامون ما را با مسائل جدیدی مواجه کرده است. رسانه‌ها در تلاش هستند بر محدودیت‌های زمانی، مکانی، زبانی و امکانی غلبه کنند. در کنار این‌که باید جوان‌ها (نسل‌های جدید) را بشناسیم، باید جهان‌ها را نیز بشناسیم. جهان جدید در پی مخاطب‌های فعال، متفکر و اندیشمند است. مخاطبی آگاه در میان مزایا و معایب موجود در جهان رسانه‌ای جدید، بیشتر از مزایای آن بهره‌مند می‌شود و یا آسیب نمی‌بیند و یا کم‌تر آسیب می‌بیند. (مثال مشابه جاده و خطراتِ جاده‌ای در حین رانندگی و راننده‌ی خوب است.)

از مزایا و چالش‌های آموزش مجازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مزایا	چالش‌ها
کاهش هزینه‌های آموزش	دور شدن از تعاملات اجتماعی و انسانی
همگانی کردن آموزش	مشکلات دسترسی به اینترنت و فناوری
غلبه بر محدودیت‌های زمانی و مکانی	دشواری زمانی و فرهنگی
کاهش هزینه‌های انرژی و کاغذ	کاهش امکان استفاده چهره به چهره از استاد
افزایش امکان هم‌افزایی و تعامل جمعی و گروهی	کاهش امکان انتقال احساسات بی‌واسطه
بالا رفتن کیفیت و کمیت یادگیری	فردگرایی و تک‌بُعدی شدن
دسترسی سریع و وسیع به منابع	ابزاری شدن و احتمال کاهش عمقِ آموزش

لذا هدف از درس اول این است که دانش‌آموزان در این تونل زمان، بتوانند از گذشته پندها و پیام‌های مناسبی را دریافت کنند، در حال تجربه‌اندوزی کنند و برای آینده‌ی خود برنامه‌ریزی داشته باشند.

کارگاه اندیشه‌ورزی

در خصوص کوین وارویک و استیو مان پژوهش کنید. آن‌ها چه کرده‌اند؟! (آشنایی با دستگاه‌های رسانه‌ای درون بدن و پوشیدنی)

📝 تکلیف درسی
⏱️موعد زمانی: تا پایان ساعت روزی که درس تدریس شده است.
▪️فعالیت در منزل درس ۱ را در کتاب تکمیل نمایید. (مزایا و چالش های دنیای آینده ی رسانه ای)
▪️تصویر و یا فیلم های مرتبط با موضوع درس را در اینترنت جستجو کنین و موارد جذاب را برای مدرس ارسال نمایید.

فیلم های کتاب درسی – درس اول

فیلم درس اول کتاب تفکر و سواد رسانه ای – رسانه چیست

فیلم درس اول کتاب تفکر و سواد رسانه ای – روز شیشه ای

فیلم درس اول کتاب تفکر و سواد رسانه ای – خویش انداز ( سلفی) آینده

فیلم درس اول کتاب تفکر و سواد رسانه ای – آینده تلفن همراه

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل اول: ما و رسانه ها
✒️درس اول: مسابقه رسانه ها با زمان
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

تدریس درس اول

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس اول

درس ۲: پیام همبرگری

روش تدریس

عنوان درس دانش‌آموزان را به پرسش وا می‌دارد. باید دانست که استفاده از تمثیل یکی از فنون اقناع رسانه‌ها است. می‌توان با استفاده از مثال‌های متنوع و به‌جا می‌توان پیام را به درستی منتقل کرد. اصطلاح «پیام همبرگری» به سه لایه‌ی ظاهری همبرگر اشاره دارد.

لایه‌ی همبرگر که هدف اصلی است و استعاره‌ای از «متن» است. متن همان پیام واضح، شفاف و مستقیم است که اصطلاحا به آن «متن یا درون‌مایه» با واژه‌ی انگلیسی Text گفته می‌شود. لذا پیام چه تصویری باشد و چه متنی یا صوتی، حاوی یک متن درون‌مایه یا اصطلاحا Text است.
لایه‌ی نان زیرین که بی‌توجه به ظاهرش خورده می‌شود و استعاره‌ای از «زیرمتن» می‌‎باشد. هر فرستنده یا تولیدکننده‌ی پیامی خواسته یا ناخواسته یک سری مقاصد و اهداف از ارسال این پیام دارد که به آن «زیرمتن» می‌گویند.
لایه نان رویی با نمایی از کنجد که استعاره‌ای از «فرامتن» است. فرامتن بخش بسیار مهمی است که خیلی از اوقات معنا را متحول می‌کند و در حیطه و ارداه تهیه کننده نیست.

باید دقت شود که در متن و زیرمتن آن‌جایی است فرستنده می‌تواند نقش ایفا کند، اما فرامتن در اختیار او نیست، بلکه به فرهنگ، اجتماع، زمان، مکان، پیش‌زمینه‌ها، مناسبت‌های قدرت و … بستگی دارد. زیرا هرکسی در هر شرایطی برداشتی خاص از آن پیام خواهد داشت که گاهی معنا را متحول می‌کند. فرامتن گاهی آن‌چنان بر قواعد ذهن، فکر و اندیشه‌ی مخاطب حاکم است، که گاهی بدون آن‌که خودش بخواهد، از آن قواعد دارد پیروی می‌کند.

لذا با توجه به موارد گفته شده، درس شامل سه بخش است. داستان شورلت نووا که در آمریکای جنوبی (لاتین) مجبور به تغییرنام به شورلت کارائیب شد، زیرا نووا در آن‌جا به کُندی و بی‌حرکتی اشاره داشت. یا آب معدنی اَلَموت که در کشورهای عربی به معنای موت و مرگ ترجمه می‌شد، آبی که باید مایه حیات باشد، اکنون مایه‌ی ممات شده بود. این‌جاست که به درک بهتری دانش‌آموز از فرامتن می‌رسد.

به تکنیک «۴ S» در ارتباط موثر دقت کنید که به کوتاه(Short)، سریع برود سر اصل مطلب(Song)، ساده(Simple) و شیرین و جذاب(Sweet) اشاره دارد. یک ارتباط موثر باید کوتاه باشد، شیرین و جذاب باشد، سریع به اصل مطلب برود و ساده باشد. در این‌جا تصاویری ارایه شده است که دانش‌آموزان بهتر این فنون را درک نماید.

در سواد رسانه‌ای کسی بی‌سواد مطلق و یا کسی با سواد مطلق نیست، باید دانست که سواد هزاران پله دارد و در این درس‌ها نیز در تلاش باید بود که مخاطب درس‌ها یک یا چند پله از این نردبان آگاهی و اندیشه بالا برود. امید است که پس از مطالعه درس‌ها دانش‌آموزان در جهت کسب مجموعه‌ای از مهارت‌های خوانش و نگارش رسانه و یا توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و ایجاد هر نوع پیام رسانه‌ای گامی موثر بردارند.

کارگاه اندیشه‌ورزی

🎦فیلم گاندی را تنها و یا با خانواده مشاهده کنید و در خصوص فعالیت در خانه صفحه ۱۷ کتاب بحث و گفتگو کنید.
این فیلم در فیلیمو در دسترس است، هرچند می‌توانید برای مشاهده آن از هر درگاه دیگری استفاده کنید.

https://www.filimo.com/m/btsMT/%DA%AF%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C

✨بوستان سعدی (ملخ بوستان خورد و مردم ملخ)

✨سخنرانی معلمِ شهید، محمد علی رجایی (کلیپ سخنرانی شهید رجایی)
مردی از جنس انسانیت

شهید رجایی معلم، مبارز، وزیر آموزش و پرورش و رئیس جمهور بود. او خود را مسئول سرنوشت مردم کشورش می‌دانست و نگران از یاد بردن رسالت دینی خود(عدالت) در قبال مردم بود.
او می‌دانست که یک کلام و یک سخن که از دهان و زبان یک مسئول خارج می‌شود، یک تصمیم که خردورزانه و یا نابخردانه گرفته می‌شود، چه آسیب‌ها و لطمات جبران ناپذیری به انسان‌ها و جامعه وارد خواهد کرد.

فیلم های کتاب درسی – درس دوم

فیلم درس دوم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – پیش به سوی عصر رسانه ها

فیلم درس دوم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – در بشقاب تو یا …

فیلم درس دوم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – شغل دروغین

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل اول: ما و رسانه ها
✒️درس دوم: پیام همبرگری
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس دوم

درس ۳: پنج‌گانۀ سواد رسانه‌ای (۱)

روش تدریس

چه چیزهایی برای فهمیدن پیامِ رسانه‌ها مهم است. از آن‌جا که ارتباطات پنج رکن اصلی دارد که شامل فرستنده (تولیدکننده)، گیرنده (مخاطب)، پیام (محتوا)، کانال (قالب، ظرف یا رسانه) و فرهنگ (اجتماع و بستر) دارد، از مدل پنج‌گانه سواد رسانه‌ای طراحی راهبردی(CML[1]) استفاده شده است که به پنج سوال کلیدی در این حوزه اشاره دارد:

چه کسی این پیام را تولید کرده است؟! (فرستنده / مولف)
چرا این پیام فرستاده شده است؟! (هدف / انگیزه)
از چه فنونی برای جلب توجه مخاطب استفاده شده است؟! (قالب / چهارچوب)
چطور افراد متفاوت این پیام‌ها را متفاوت درک می‌کنند؟! (مخاطب / گیرنده)
چه سبک زندگی، ارزش‌ها و نظریاتی در این پیام ارائه شده و یا از آن حذف شده است؟! (محتوا / پیام)

بنابراین روح جدی سواد رسانه‌ای در خوانش، همان تفکر انتقادی است و در تولید، تفکر خلاق می‌باشد.

ردیف	کلیدواژه	اصول بنیادی	سوالات اساسی
۱	قالب	پیام‌های رسانه‌ای از یک زبان رسانه‌ای یا قواعد خودش ساخته شده است. یعنی زبان تلویزیون با سینما و تئاتر متفاوت است.	از چه کانال‌های خلاقانه‌ای برای انتقال پیام به من استفاده شده است؟!
۲	محتوا (پیام)	ارزش‌ها و نظریات جاسازی شده‌ای (پنهانی) در رسانه‌های وجود دارد.	چه ارزش‌ها، سبک زندگی و دیدگاه‌هایی در این پیام بازنمایی و یا حذف شده است؟!
۳	مولف/ انگیزه (هدف)	همه پیام‌های رسانه‌ای ساخته می‌شوند. پیام‌های رسانه‌ای به شکلی سازماندهی می‌شوند که به منافع یا قدرتی بیانجامد.	چه کسی این پیام را خلق کرده است؟! چرا این پیام ارسال شده است؟!
۴	مخاطبان	مخاطبان مختلف مفهوم مورد نظر خود را از رسانه‌ها می‌گیرند.	چه میزان ممکن است انسان‌های متفاوت برداشت‌های متفاوتی از این پیام داشته باشند؟!
۵	محیط و ارزش (بستر)	ارزش‌ها و دیدگاه‌های جاسازی شده در بستر فرهنگ و جامعه	این پیام در چه بستری از فرهنگ، قدرت، زمان و مکان تولید شده است؟!

کارگاه اندیشه‌ورزی

ارکان رسانه را برای دو تصویر موجود در کتاب درسی (فعالیت در منزل) بنویسید.
فرستنده: ؟
گیرنده: ؟
هدف: ؟
قالب: ؟
پیام: ؟
لطیفه‌های رسانه‌ای را جستجو کنید و برای مدرس بفرستید. ارکان پنج‌گانه رسانه را در هرکدام تعیین کنید.

فیلم های کتاب درسی – درس سوم

فیلم درس سوم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – سواد رسانه ای در یک دقیقه

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل اول: ما و رسانه ها
✒️درس سوم: پنج‌گانه‌ی سواد رسانه‌ای
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس سوم

فصل ۲: فنون خلق پیام رسانه‌ای!

فنون خلق پیام رسانه‌ای چیست!

از چه فنونی برای جلب نظر من استفاده شده است؟!

نصب و تقویت حس‌گر: برای چه موضوعی باید این کتاب را مطالعه نمود؟! هدف غایی افزایش قدرت نقد و بررسی هوشمندانه‌ی پیام‌های رسانه‌ای است. برای رسیدن به این هدف لازم است که در مخاطب ویژگی‌ها و مهارت‌هایی ایجاد و کسب شود تا در مواجهه با پیام‌های رسانه‌ای به صورت طبیعی، روان و ناخودآگاه در کنار آگاهی‌ها و دانشی که دارد، فعالانه نکات و نقاط پشت پرده‌ی هر پیام را دریافت کند. لذا این‌جاست که پای تفکر به سواد رسانه‌ای باز می‌شود. از آن‌جا که درک نمودن و دریافت پیام از طریق حس‌گرها صورت می‌گیرد و بعد مغز شروع به اندیشیدن و تفکر می‌کند، در این کتاب قصد داریم که حس‌گرهای مخاطب را حساس کنیم تا در مقابل هر پیامی فعالانه و آگاهانه اندیشه و تفکر نماید. دانش‌آموزان با آشنایی با فنون خلق پیام رسانه‌ای با شیبی آرام وارد گود رسانه می‌شود. شاخص موفقیت در این مباحث، همان بازخوردهایی است که از طرف دانش‌آموزان نسبت به پیام‌ها به معلم منتقل می‌شود.

درس ۴: تصاویر بی‌طرف نیستند!

روش تدریس

تصاویر معصوم نیستند. (جمله‌ی آقای لِن مَسترمَن است که ماموریت نوشتن کتاب سواد رسانه در اتحادیه اروپا را داشت.) از سوی دیگر، تصاویر بی طرف هم نیستند. تصاویر برای رسانه‌ها انتخاب، گرفته یا طراحی می‌شوند.

ببینید تصویر در نگاه اول چه پیام و حسی را به مخاطب منتقل می‌کند. در نهایت این تصویر چه ذهنیتی را به شما منتقل می‌کند. دانش‌‎آموزان باید بتوانند نظرات خود را مطرح نمایند و نظرات را مورد نقد و بررسی قرار دهند. می‌بینید که هر تصویر یا هر پیامی، برداشتِ ذهنی خاصی را در هر مخاطب ایجاد می‌کند که به آن «بازنمایی» می‌گویند.

بازنمایی به معنای دروغ‌گفتن نیست، به معنای فتوشاپ کردن تصویر نیست، بلکه می‌تواند تصویری واقعی به مخاطب نشان داده شود، اما تاثیری که مد نظر تولیدکننده است را نشان دهد و بازنمایی کند. یعنی تاثیری که بر مخاطب می‌گذارد با واقعیت منطبق نباشد. بزرگان می‌گفتند: نیمی از حقیقت، بزرگ‌ترین دروغ است. یعنی با این‌که نیمی از حقیقت نیز حقیقت دارد، اما تاثیری و برداشتی که از این گزیده‌سازی، چیدمان و انتخاب می‌گذارد، می‌تواند کاملا خلاف واقعیت و حقیقت باشد. باید توجه داشت که در هر بازنمایی فردی که این‌کار را می‌کند همیشه توسط افراد شیاد و حیله‌گر انجام نمی‌شود، بلکه گاهی ممکن است توسط افراد خیرخواه باشد که هدف آن اثرگذاری مثبت و ارزش‌مدارانه باشد. لذا حکم بد یا خوب بودن بازنمایی را نمی‌توان داد، بلکه تفکیک ارزشی در مورد هر بازنمایی و تطابق آن با واقعیت باید جداگانه صورت گیرد. یعنی کلی‌گویی در فضای بازنمایی و هم‌چنین فضای کلیشه‌سازی ممنوع است و باید هر مورد به صورت جداگانه و اختصاصی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.

کارگاه اندیشه‌ورزی

یک تصویر را انتخاب کنید که با برش دادن بخشی از آن، معنا و مفهوم آن‌را بتوان تغییر داد.
در رسانه‌ها معلم‌ها، دانش‌آموزان، مسئولان و … چطور بازنمایی شده‌اند؟!
بازنمایی مردم شهرهای ایران چگونه است؟! آیا این بازنمایی با آن‌چه شما بررسی کرده‌اید و می‌شناسید تفاوت دارد؟!
این کتاب درسی هم یک رسانه هست، به نظر شما این درس چه هدفی را تعقیب می‌کند؟! آیا می‌خواهد قدرت رسانه را در تعیین هویت و به دنبال آن تغییر سرنوشت به رخ مخاطب بکشد؟! یا هدف دیگری دارد؟!

فیلم های کتاب درسی – درس چهارم

▪️فیلم درس چهارم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – رویای روزانه

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل دوم: فنون خلق پیام رسانه‌ای
✒️درس چهارم: تصاویر بی‌طرف نیستند!
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس چهارم

درس ۵: از بازنمایی تا کلیشه

روش تدریس

از بازنمایی تا کلیشه یا انگاره!

وقتی که بازنمایی تکرار شود، تاثیر آن بر مخاطب آن است که در ذهنش کلیشه‌ای ساخته می‌شود.

🎦فیلم های کتاب درسی – درس پنجم

▪️فیلم درس پنجم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – زود قضاوت نکن

▪️فیلم درس پنجم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – معرفی ایران

کارگاه اندیشه‌ورزی

بازنمایی خانواده در رسانه‌های پیرامون شما چگونه است؟ تعداد افراد، ترکیب اعضای خانواده، نقش هر عضو، روابط بین آن‌ها و … چگونه است؟! آثاری که پیدا کرده‌اید را به کلاس بیاورید؟!پدر با چه شخصیتی مطرح شده است؟! مادر چطور؟! ساختار طراحی و چیدمان خانه در آن‌ها چگونه بود؟! چینش وسایل چه بازنمایی را در ذهن شما داشت؟!

در آثاری که آورده‌اید بررسی چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در تولیدهای مختلف رسانه‌ای وجود دارد؟!

در مورد لوازم صوتی و تصویر ژاپنی چه انگاره و کلیشه‌ای در ذهن شما ساخته شده است؟! در خصوص جنس چینی یا کالای داخلی چطور؟! آیا با واقعیت تطابق دارد؟! آیا این را رسانه‌ها ساخته‌اند یا تجربه کرده‌اید؟!

چرا با پخش فیلم یا سریالی در خصوص یک قومیت یا یک شغل، آن قوم یا شغل در مقابل آن موضع می‌گیرند؟! آیا نگران هستند که این مطلب برای آن قوم یا شغل تبدیل به کلیشه و انگاره شود!

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل دوم: فنون خلق پیام رسانه ای
✒️درس پنجم: از بازنمایی تا کلیشه
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس پنجم

درس ۶: فنون اقناع (۱)

روش تدریس

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل دوم: فنون خلق پیام رسانه ای
✒️درس ششم: اقناع ۱
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس ششم

کارگاه اندیشه‌ورزی

محیط اطرافتان (تلویزیون، تارنماها/ وب‌سایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی، تابلوهای تبلیغاتی و …) را با دقت مورد مشاهده قرار دهید. درباره‌ی فنون و شیوه‌های اقناع که خواندید به‌ویژه آن‌هایی که در این درس نمونه‌ای برایشان ارائه نشد، حداقل سه نمونه‌ی قابل نمایش را بیابید و از طریق درگاه ارسال تکالیف درسی ارسال کنید.

در خبرهای این هفته، از چه فنون اقناعی برای تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب استفاده شد؟! آن را بیان کنید و فن اقناع آن را مشخص نمایید.

🎦فیلم های کتاب درسی – درس ششم

بدون فیلم

درس ۷: ما هم می‌توانیم!

روش تدریس

در این درس بهتر است با روش تدریس اعضای تیم تدریس صورت گیرد. در این درس ۱۳ عنوان فن اقناع همراه با مثال‌هایی آمده است. این فنون را می‌توان بین اعضای گروه تقسیم نمود، اعضای هر گروه را با شماره‌ای مشخص کرد، سپس نفرات با شماره‌ی متناظر در هر گروه درک خود را بیان می‌کنند و مثال‌هایی که گردآوری کرده‌اند را به یکدیگر منتقل می‌کنند و سپس هر کدام به گروه خودشان باز می‌گردند و فنونِ اقناعی که آموخته‌اند و مثال‌های گردآوری شده‌ی خودشان را با گروهشان در میان می‌گذارد. پس از این آموزش گروهی و همیارانه، نمونه‌هایی توسط معلم در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد تا بررسی شود که آیا دانش‌‎آموزان می‌توانند فنون اقناع به‌کار رفته در آن‌ها را بشناسند. در این هنگام می‌توانند آن‌ها در جمع کلاس در این خصوص به گفتگو و بحث بپردازند.

کارگاه اندیشه‌ورزی

از مدرسه که خارج می‌شوید، به هر سو بنگرید، تابلوی مغازه‌ها، تبلیغات، پوسترها و بنرها، پیام‌هایی که در شبکه اجتماعی منتشر می‌شود، پیام‌هایی که دوستان و آشنایان می‌فرستند، پیامک‌هایی که دریافت کرده‌اند، گفتگوهایی که صورت گرفته است و … بررسی کنید در آن‌ها از چه فنون اقناعی استفاده شده است. آن‌ها را مستند کنید و در جلسه‌ی بعد مشاهدات و یافته‌های خود را به کلاس بیاورید.

🎦فیلم های کتاب درسی – درس هفتم

▪️فیلم درس هفتم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – آدیداس

▪️فیلم درس هفتم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – بستنی میهن

فیلم درس هفتم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – تبلیغ نان

فیلم درس هفتم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – فوتبالی

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل دوم: فنون خلق پیام رسانه ای
✒️درس هفتم: ما هم می‌توانیم
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس هفتم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSd1ItxsWQo7EgP9vQ6-XzPJ_R217llLm7NlwMKsn1v1Khb7KA/viewform?usp=sf_link

درس ۸: فنون اقناع (۲) (درس اختیاری)

روش تدریس

ما هم می‌توانیم…

اگر دانش‌آموزان بتوانند نمونه‌هایی از تولیدات و پیام‌های رسانه‌ای را که به عنوان تکلیف درس گذشته مطرح شده بود، به کلاس بیاورند، یعنی آن‌ها توانسته‌اند که آن‌ها را بشناسند و تشخیص دهند. ما هم می‌توانیم به همین موضوع تشخیص و این تلاش در جهت کشف و شهود اشاره دارد. درس روی کار کردن روی نمونه‌ها و یافته‌های دانش‌آموزان صورت می‌‎گیرد. به کمک اولیا و معلمان گروه داوران را تشکیل دهید و برای هر داور کارت‌های امتیازی بین ۰ تا ۳ در نظر بگیرید. هر دانش‌‌آموز با ارایه موضوع خود، این فرصت را به دانش‌آموزان می‌دهد تا به نقد و بررسی بپردازند، سپس با پرسش داوران مواجه می‌شود و مراسم امتیازدهی برگزار می‌شود. در انتها، نمونه‌های خوب و موثر معرفی می‌شود. نمونه‌ای موثر است که توانسته است به کمک فنون اقناع، مخاطب را قانع نمایند. حال باید بررسی شود که علت این‌که این نمونه‌ها مخاطب را توانسته‌اند قانع کنند، چه چیزی بوده است؟! آیا می‌توان از این نمونه‌ها، الگوهایی در زندگی برداشت نمود؟! آیا در جامعه از این فنون استفاده می‌شود؟! در انتخابات‌ها چطور؟! برای آن‌ها حکایت ملانصرالدین را بخوانید. سپس تکنیک «ارابه و واگن» که در تبلیغات بسیار از آن استفاده می‌شود را بیان کنید. این تکنیک می‌گوید همان‌طور که عده‌ای زیادی از افراد مشغول انجام کار مشخصی هستند، شما باید تلاش کنید که از این قافله جانمانید. در برخی از جاهای کتاب سوالاتی مطرح شده است که از نوع بهره‌گیری فنون اقناع نیست، بلکه به تعقل و تفکر اشاره دارد. مثلا بعد از بیان تکنیک ارابه و واگن، سوالی عقلی مطرح شده است که آیا اعتقاد یا تایید اکثریت با موضوعی، دلیلِ برحق بودن آن موضوع است؟! در چه مواردی می‌تواند نظر اکثریت به عنوان معیار تلقی شود؟!

کارگاه اندیشه‌ورزی

🎦فیلم های کتاب درسی – درس هشتم

بدون فیلم

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل دوم: فنون خلق پیام رسانه ای
✒️درس هشتم: فنون اقناع ۲
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس هشتم

فصل ۳: نادیده‌های رسانه‌ها

چه کسی این پیام را خلق کرده؟!

فرستنده پیام کیست؟!

هدف از ارسال این پیام چه بوده است؟!

مانند کوه یخی که در اقیانوس در حرکت است، آن‌چه از پیام دیده می‌شود، تنها نوک قله‌ی یخ است، در حالی‌که بخش عظیمی از آن در زیر آب پنهان است.

درس ۹: مهندسان پیام

روش تدریس

باید بدانید که پیام‌ها ساخته می‌شوند. نه آن‌که خلق‌الساعه باشند. بلکه، برای آن زمان و هزینه صرف شده است و در پشت ساخت، طراحی و ارسال هر پیامی اهداف و مقاصدی نهفته است. اصطلاحا می‌توان گفت که پیام‌های رسانه‌ای توسط «مهندسان پیام» طراحی، تولید و ارسال می‌گردند. آن‌ها هستند که به هندسه، اندازه‌ها و معیارها، فنون و قواعد و فرایندهای آن آگاه هستند، لذا پیام‌های رسانه‌ای ساخته می‌شوند. رسانه‌های رویکردی ایدئولوژیک دارند و این جهان‌بینی بر روی تولیدهای رسانه‌ای آن‌ها اثر خواهد گذاشت.

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم های کتاب درسی – درس نهم

فیلم درس نهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – مستر بین

فیلم درس نهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – پاندای کونگ فوکار

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل سوم: نادیده‌های رسانه‌ای
✒️درس نهم: مهندسان پیام
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس نهم

درس ۱۰: بازی‌گردانان بزرگ

روش تدریس

بازی‌گردانان بزرگ به این مساله می‌پردازد که هر پیام با چه هدفی فرستاده شده است؟! در ابتدای درس یک فعالیت گروهی آمده است. پنج مطالعه موردی آمده است. اگر کلاس را به پنج گروه تقسیم کنید، هر گروه می‌توانند یکی از مطالعه‌های موردی را به کمک سوال‌هایی که آمده است، تحلیل نمایند. در این سوال‌ها به تشخیص ارسال کننده‌های پیام، مخاطبان پیام (عمومی یا خاص و مشخص)، کسانی که از آن سود و منفعت می‌برند، تصمیم‌گیرندگان و بازی‌گردانان اصلی این پیام و تاثیرپذیرندگان و تاثیرگذاران پیام، و نوع منفعت (سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و…) تاکید شده است. پس از مطالعه موردی، دانش‌آموزان روی چند فیلم کار می‌کنند. لذا این بحث مطرح می‌شود که رسانه‌ها نوعی صنعت هستند، آن هم صنعتی که در همان ابتدا با هدف کسب منافع مالی و اقتصادی بنیان‌گذاری شده است. صنعت رسانه امروز هم برای تامین منافع مختلف و با اهداف گوناگونی فعالیت می‌نمایند.

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم های کتاب درسی – درس دهم

فیلم درس دهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – توصیه به کتابخوانی

فیلم درس دهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – دیرین دیرین – بازی مناسب رایانه ای

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل سوم: نادیده‌های رسانه‌ای
✒️درس دهم: بازی‌گردانان بزرگ
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس دهم

درس ۱۱: دروازه‌بانی خبر

روش تدریس

این درس به یک استراتژی یا راهبرد می‌پردازد. در تدریس این درس ابتدا دانش‌آموز با فعالیتی درگیر می‌شود تا پس از آن به این راهبرد دست یابد. در طی این فعالیت از دانش‌آموزان می‌خواهیم که خودشان را در موقعیت فرضی قرار دهند که در آن قرار است آن‌ها در میان تنوعی از اخبار برای ۵ دقیقه خبر انتخاب نمایند. در این کار گروهی، دانش‌آموزان با انتخاب خبر، تخصیص میزان زمان برای هر خبر، چیدمان خبر، اولویت‌بندی نمودن اخبار و … درگیر خواهند شد. آن‌گاه متوجه می‌شوند که در گزینش، چینش و تخصیص زمان آن‌ها بر اساس ارزش‌ها و اهدافشان موثر بوده است.

فعالیت بعدی نیز به مطبوعات و روزنامه‌ها مرتبط است. این روزنامه‌ها می‌تواند در جناح‌ها و موضوعات مختلف باشد، آن‎ها در این فعالیت با مفاهیمی هم‌چون تیتر یا عنوان اصلی، تصویر اصلی، تیتر خبرهای نیم‌‎تای بالا، تیتر خبرهای نیم‌تای پایین، میزان تخصیص فضا به هر خبر و … آشنا می‌شوند. از آن‌ها سوال بپرسید که در کدام‌یک از عنوان خبرها از «صفت» استفاده شده است؟! اگر صفت‌هایی موجود است، با حذف آن صفت چه چیزی روی می‌دهد و چه تاثیری بر خبر می‌گذارد؟! این اخبار بر چه تعداد از افراد جامعه در زمان حال یا آینده تاثیر می‌گذارد؟! در کدام‌یک از خبرها از آمار و ارقام استفاده شده است؟! آیا اعداد و آمار بیان شده، خام هستند یا تبدیل به اطلاعات شده‌اند؟! کدام خبرها به اختلاف، کشمکش و درگیری بین اقوام یا کشورها پرداخته است؟! کدام خبرها به رویدادهای عجیب، نادر و خارق‌العاده پرداخته است؟! و پرسش‌هایی از این دست. با مطرح کردن این سوالات و پاسخ دادن به آن‌ها، دانش‌آموزان با هدایتِ معلم در حال تحلیل محتوای صفحه‌ای از روزنامه هستند. عدم استفاده از صفت‌ها در عنوان خبرها یک اصل است، که در این‌جا به صورت سوال مطرح شده است. معمولا در بازگویی وقایع و در عنوان خبر از صفت استفاده نمی‌شود، زیرا صفت بار خاصی به آن خبر می‌دهد. آن‌ها با مطرح کردن این سوال، به این پاسخ دست خواهند یافت. میزان تاثیرگذاری خبر و بیان آمار و ارقام در خبرها و… که در پرسش‌ها بیان شده است همگی به عنوان ارزش‌های خبری محسوب می‌شود. اگر چند روزنامه متفاوت تهیه شود و هر روزنامه توسط یک گروه از دانش‌‎آموزان مورد چنین تحلیلی قرار بگیرد، در نهایت می‌توانند هر گروه تحلیل خود را از روزنامه‌ی انتخابی خود انجام دهد و در کلاس با همه‌ی دانش‌آموزان به اشتراک بگذارد.

در ادامه دو مطالعه موردی آمده است که توجه دانش‌آموز را به دو روایت مختلف دو خبرنگار از یک رویداد جلب می‌کند. با مقایسه این دو روایت، دانش‌آموزان می‌تواند تشخیص دهند که چه ارزش‌هایی در هر روایت حاکم بوده است و چه ارزش‌هایی در هر کدام از روایت‌ها نادیده گرفته شده است.

کارگاه اندیشه‌ورزی

در یک روز مشخص، برنامه‌ی خبر شبکه‌ی ایران و برنامه‌ی خبر چند شبکه ماهواره‌ای را ضبط کنید، از آن‌جا که همه‌ی آن‌ها به اخبار آن روز می‌پردازند، به بررسی و تحلیل این خبرها بپردازید. در همان روز، برای تهیه چند روزنامه‌ی داخلی و خارجی نیز اقدام نمایید. ببنید در تیتر خبرها چینش اخبار چگونه بوده است، کدام خبرها مهم بوده‌اند، چه تصاویر یا بریده فیلم‌هایی استفاده شده است، چه میزان زمان برای هر خبر در نظر گرفته شده است، در بخش تحلیل اخبار یا شرح خبر در روزنامه، کدام خبرها شرح و بسط بیشتری داشته‌اند یا فضای بیشتری به آن‌ها اختصاص داده شده است و … . دانش‌آموزان به سادگی در می‌یابند که رسانه‌ی بی‌طرف وجود ندارد. آن‌ها در می‌یابند که رسانه‌ها ارزش‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی دارند که با «دروازه‌بانی خبر» می‌توان به آن‌ها دست یافت. دروازه‌بانی تنها در خبرها اتفاق نمی‌افتد، بلکه در تمام برنامه‌های یک شبکه می‌تواند رخ دهد. در دروازه‌بانی می‌توان از «فن برجسته‌سازی» نیز استفاده کرد. یعنی هم‌زمان چندرسانه‌ی مختلف یک خبر را پوشش می‌دهند تا آن موضوع را برجسته کنند، که این‌کار نیز نوعی دروازه‌بانی است.

فیلم‌های واحد یادگیری

فیلم تدریس شده در سایت رشد

فیلم های کتاب درسی – درس یازدهم

فیلم درس یازدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – خبر ۱

فیلم درس یازدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – خبر ۲

https://www.aparat.com/v/8tnux

فیلم درس یازدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – روزنامه‌ها

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل سوم: نادیده‌های رسانه‌ای
✒️درس یازدهم: دروازه‌بانان خبر
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس یازدهم

فصل ۴: مخاطب شناسی

ویژگی‌های مخاطب فعال و مخاطب منفعل
آشنایی با حقوقی که مخاطب دارد
جایگاه من به عنوان مخاطب چیست؟!

در این‌جا با مفهوم انسان درگیر هستیم. انسانی که به عنوان مخاطب قرار است خودش پیام را درک بکند. انسان پیچیده‌ترین ساختار ذهنی را دارد. لذا کشف این موجود بسیار پیچیده در جهت جلب رضایتش، کار بسیار دشواری است. در ساده‌ترین حالت می‌گویند رضایت مخاطب برابر کسری است که داشته‌های وی در صورت کسر و خواسته‌های وی در مخرج کسر قرار دارد. در این بیان می‌بینیم که اگر کسی میزان خواسته‌ها و داشته‌هایش برابر باشد، در تعادل به سر می‌برد، اما با کوچک‌ترین تغییری در صورت یا مخرج، نتیجه دگرگون خواهد شد. مثلا کسی که خواسته‌هایش کم‌تر از داشته‌هایش باشد، احساس رضایت می‌کند. هم‌چنین کسی که خواسته‌هایش را کنترل می‌کند و داشته‌هایش را افزایش می‌دهد نیز به رضایت دست می‌یابد. کسی که هیچ توقع و خواسته‌ای نداشته باشد، با هر داشته‌ای احساس رضایت می‌کند. شهید بلخی در شعری می‌گوید:

دانش و خواسته‌ست نرگــس و گـل کـه به یکجای نشکفند بـه هم

هر که را دانش است، خواسته نیست هرکه را خواسته‌ست دانش کم

این‌که جوانان نسل جدید با این‌که امکانات و داشته‌هایشان نسبت به گذشته بیشتر است، اما نارضایتی بیشتری دارند، دقیقا صادق بودنِ همین کسر است، زیرا میزان توقعات و خواسته‌هایشان بسیار بالاتر رفته است. یکی از چیزهایی که مخاطب به عنوان یک انسان فعال باید یاد بگیرد، این است که باید خواسته‌های خود را مدیریت کند. بنابراین باید از این‌که برای رسیدن به خواسته‌هایش در مقابل چه شرایط و در مواجهه با چه وقایعی قرار می‌گیرد، مراقب باشد در اختیار هرچیزی قرار نگیرد، از سوی دیگر باید مواظب تکنیک‌ها و مغالطه‌ها نیز باشد. باید دقت کند که در بسیاری از پیام‌ها اگر کمی جهت دید و نگرش تغییر کند، حاصل و نتیجه و برداشت به‌گونه‌ای کاملا متفاوت بازنمایی می‌شود. لذا مخاطبان مشابه، فهم مشابهی ندارند. در جدول زیر مقایسه نگرش کودک و بزرگسال آمده است:

ردیف	مساله	بزرگسال	غیر بزرگسال (خردسال، کودک، نوجوان)
۱	نحوه نگرش به تکنولوژی	تکنو فوبیا یا تکنولوژی هراسی	تکنو سوفیا یا تکنولوژی دوستی
۲	رسانه کانونی	تلویزیون	تلفن هوشمند
۳	توقع از رسانه	امر فرعی و فانتزی	حق مسلم
۴	نحوه تعامل	ابزاری	سبک زندگی
۵	کیفیت و کمیت کاربری	محدود و کاهنده	نامحدود و فزاینده
۶	تبعات عدم استفاده	بی اثر و با تشخص	تحقیر – طرد از گروه همسالان
۷	ضرورت مشارکت	امر حاشیه‌ای	بروز و ظهور – هویت جمعی – اجتماعی شدن – موقعیت ارتباطی
۸	کاربری عمده	اخبار و تعامل حقیقی	متنوع با تاکید بر تفریح، دسترسی و هویت جمعی
۹	نسبت هویت حقیقی و مجازی	فقط حقیقی	حقیقی – مجازی (بعضا با غلبه مجازی)
۱۰	مطالبات و توقعات	متناسب با امکانات و داشته‌ها (ملی)	متناسب با مطلوبات (بین المللی)

لذا با توجه به این تفاوت‌هاست که باید مخاطب فعال شود. اگر به منحنی پذیرش/مقاومت در برابر پدیده‌های نوین بنگریم، درخواهیم یافت که مخاطب در برابر تغییر و در برابر پیام رسانه‌ای از خودش مقاومت نشان می‌دهد. در این میان، بعضی‌ها پیش‌روان هستند که این کار ممکن است کاملا ناآگاهانه و تسلیم‌گرایانه و یا حتی عالمانه باشد، برخی نیز هستند که به هیچ‌عنوان نمی‌پذیرند. مخاطبان نسبت به موضوعات مختلف برخوردهای متفاوت در پذیرش دارند، لذا نمی‌توان گفت فردی همیشه پذیرای تغییر و یا همیشه مخالف تغییر است. معمولا مخاطبان اگر با پیشینه‌ای از نگرش، ارزش و یا تجربه با موضوعی هم‌سو مواجه شوند، آن را ساده‌تر می‌پذیرند. همین امر است که در تبلیغات رسانه‌ای سعی می‌شود به بستر، سبک زندگی، نوع نگاه و ساختار ذهنی مخاطب توجه شود. اما این کار با پیچیدگی‌های بی‌شماری همراه است. حال که مخاطب این‌چنین پیچیده است، اهمیت سواد رسانه‌ای و ضرورت آن بیشتر می‌شود.

درس ۱۲: مخاطب خاص!

روش تدریس

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم های کتاب درسی – درس دوازدهم

فیلم درس دوازدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – تفاوت مخاطبان

فیلم درس دوازدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – شناسایی مخاطبان

فیلم درس دوازدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – ۱۰ گل برتر

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل چهارم: مخاطب شناسی
✒️درس دوازدهم: مخاطب خاص!
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس دوازدهم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdwn5IGvsf9U9TDxJ5-rqYcSnpaw8kPIyZGjjb5_9NqRoZRlw/viewform?usp=sf_link

درس ۱۳: مخاطب فعّال یا منفعل!

روش تدریس

مخاطب فعال یا منفعل!؟

در این درس جدول خودارزیابی ارایه شده است که در آن ویژگی‌های ۱) گزینش‌گری، ۲) نفع‌گرایی یا سودمندی و ۳) هدفمندی یا انتخابی بودن آمده است و نشانه‌هایی برای هر یک ذکر شده است. در این جدول که ۱۵ ردیف دارد، دانش‌آموزان بین ۰ تا ۴۵ به خود امتیاز می‌دهند. آن‌ها می‌توانند در انتهای کتاب نیز این جدول را مجددا پر نمایند و ببینند آیا پیشرفتی در آن‌ها احساس می‌شود یا خیر.

این را باید دانست که ما از رسانه‌ها تغذیه می‌کنیم و از آن‌ها تاثیر می‌پذیریم. لذا باید بدانیم که چه می‌خوریم. در آیه ۲۴ سوره عبس می‌خوانیم «فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ».

در ادامه نموداری هرمی آمده است که سطح مقطع آن کتاب است و در نوک هرم بازی‌های رایانه‌ای قرار دارد. کتاب رسانه‌ای است که تعامل با آن دشوار است و برای تحلیل مطالب و درک مفاهیم آن نیاز به تمرکز دارد، در حالی‌که اثرگذاری آن بر مخاطب کاهش می‌یابد و انتقال پیام نیازمند زمان بیشتری است. در حالی‌که در بازی‌های رایانه‌ای و به‌طور مشابه شبکه‌های اجتماعی دقیقا برعکس کتاب می‌باشد. لذا نباید رسانه‌ها را به طور کلی خوب یا بد دانست، بلکه هر رسانه‌ای قابلیت‌ها، تاثیرگذاری و نحوه انتقال پیام متفاوتی دارد.

باید فرق بین مخاطب فعال و مخاطب علاف را دانش‌آموزان بدانند. برخی از افراد فکر می‌کنند مخاطب فعال کسی است که زمان بیشتری با رسانه درگیر باشد، در حالی‌که چنین نیست.

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم های کتاب درسی – درس سیزدهم

فیلم درس سیزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – سندان

فیلم درس سیزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – مخاطب منفعل

فیلم درس سیزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – مسافر

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل چهارم: مخاطب شناسی
✒️درس سیزدهم: مخاطب فعال یا منفعل!
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس سیزدهم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdg9QylX9lbmlVEXCUXgSqxBC0cR2e43F0qlG3pR1iOq6wZIQ/viewform?usp=sf_link

درس ۱۴: مخاطب، بی‌مخاطب!

روش تدریس

این درس دارای ماهیت و محتوای حقوقی است. مخاطب علاوه بر حساسیتی و فعالیتی که باید داشته باشد، در عین حال حقوقی نیز دارد. این حقوق نیز دو طرفه است. در مفهوم مخاطب فعال، باید دانست که خود مخاطب باید بیش از هر کس دیگری روی حقوق خودش حساس باشد و از حقوق خودش مطلع باشد. کسی که حقوق خودش را نمی‌داند، نمی‌تواند حقش را مطالبه کند، نمی‌تواند از خودش دفاع کند، نمی‌تواند از امتیازهایی که قانون برای او در نظر گرفته است، بهره‌مند شود و … . همیشه حق و تکلیف متقابل هستند و دوروی یک سکه می‌باشند. هرکسی به نسبت حقوقی که دارد، تکالیفی نیز دارد. امروزه که مفهوم فرستنده و گیرنده یا مخاطب و تولیدکننده‌ی پیام درهم آمیخته است، همه ما در حین این‌که مثلا در شبکه اینستاگرام تولیدکننده و مصرف‌کننده هستیم، در حین این‌که حقوقی داریم، وظایفی نیز داریم. لذا یکی از معانی که دانش‌آموزان باید بیاموزند این است که با حقوق و وظایفشان آشنا شوند. در پژوهشی علمی ۲۰ حق برای مخاطب در نظر گرفته شده است که در این درس در قالب فعالیتی دانش‌آموزان را با ۳ حق که بیشتر برای آن‌ها قابل درک و درگیر شدن است را بدانند. برخی از این حقوق در جدول ذیل ذکر شده است.

ردیف	حق مخاطب	مفهوم و توضیح حق
۱	حق دسترسی به اطلاعات (حق انتخاب)	مخاطب حق دارد که منابع رسانه‌ای متعدد و سالمی را در دسترس داشته باشد تا بتواند آن‌چه مناسب نیاز و متناسب با علائق و سلائق اوست، انتخاب کند.
۲	حق حفظ و احترام به حریم خصوصی (حق محرمانگی)	رسانه حق ندارد اسرار خصوصی مخاطب را منتشر کند و یا بدون رضایت وی مطلبی محرمانه در خصوص مخاطب را منتشر نماید.
۳	حق شکایت از رسانه‌ی خطاکار و دادخواهی	مخاطب حق دارد از رسانه‌ای که در حق او ظلمی روا داشته است به مراجع صالح قانونی شکایت کند و از دادگاه حق خود را مطالبه کند.
۴	حق پاسخ‌گویی	زمانی که رسانه‌ای در خصوص مخاطب مطلبی صحیح را می‌گوید. اما مخاطب برای آن مطلب توضیحاتی دارد که اگر این توضیحات در کنار آن مطلب قرار گیرد، مفهوم و رویکرد عوض می‌شود.
۵	حق تصحیح	زمانی که رسانه‌ای مطلبی را به دروغ و به غلط به مخاطبی نسبت داده است، مخاطب حق دارد که از رسانه بخواهد که آن مطلب غلط را تصحیح نماید.
۶	حق احترام به عقاید مذهبی و مقدسات
۷	حق حفظ حرمت اشخاص و منع افترا و توهین	اگر افترا، توهین و یا هتک حرمت به مخاطبی در رسانه‌ای صورت بگیرد، وی حق دارد در دادگاه صالح غرامت، خسارت و حقوق خود را پیگیری نماید.
۸	حق بهره‌مندی از اطلاعات صحیح و دقیق و منع نشر اکاذیب	مخاطب حق دارد که اطلاعات درست، صحیح و دقیقی را از رسانه دریافت نماید.
۹	حفظ عفت و اخلاق عمومی و منع هرزه‌نگاری
۱۰	رعایت حقوق مخاطبان آسیب‌پذیرتر (مانند کودکان)	این مساله برای کودکان که قشر آسیب‌پذیر هستند پررنگ‌تر است، زیرا کودکان امکان دفاع از حق خود را ندارند و به سادگی مورد سوءاستفاده و فریب قرار می‌گیرند.
۱۱	حق بهره‌مندی مساوی از قانون	از آن‌جا که از یک طرف قدرت‌ها پشت سر رسانه‌ها هستند و از طرفی دیگر رسانه‌ها قدرت و ثروت ایجاد می‌کنند، رعایت این حق در حوزه‌ی حقوق مخاطب بسیار پررنگ‌تر می‌شود.
۱۲	رعایت انصاف و بی‌طرفی در رسانه‌ها	هیچ رسانه‌ای بی‌طرف و بی‌جهت نیست، اما بی‌انصافی و یک‌جانبه‌نگری به حقوق مخاطب آسیب می‌زند.
۱۳	رعایت بهداشت روانی (پرهیز از خشونت)	این مساله برای کودکان که قشر آسیب‌پذیر هستند که به سادگی تحت تاثیر قرار می‌گیرند، پررنگ‌تر است.

در پایان هر فصل لطیفه‌های رسانه‌ای آمده است. در این کتاب سعی شده است که باریک‌بینی، نکته‌سنجی، ظرافت و طنزآمیزیِ صحیح جدی گرفته شود و بدانیم که توهین و بی‌احترامی با زبان طنز و طعنه کاری اخلاقی نیست.

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم‌های واحد یادگیری

فیلم تدریس شده در سایت رشد

فیلم های کتاب درسی – درس چهاردهم

فیلم درس چهاردهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – تکنیک نقاشی

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل چهارم: مخاطب شناسی
✒️درس چهاردهم: مخاطب بی مخاطب!
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس چهاردهم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeto10Ei8KeifaFHYFQ0umkvDBKlwt4WbH0nue2hJyC9MIn6Q/viewform?usp=sf_link

فصل ۵: رسانه و سبک زندگی

رسانه‌ها چه ارزش‌ها یا سبک زندگی را انتقال می‌دهند؟!
چه چیزهایی را حذف یا نادیده گرفته‌اند؟!

یکی از نکاتی که بر سبک زندگی و نگرش فرزندان نسل جدید اثر می‌گذارد، الگوها و گروه‌های مرجع آن‌ها می‌باشد. در گذشته گروه‌های مرجع و الگوهای جوامع، افرادی موفق بودند که با سعی و تلاش بسیار توانسته بودند در حوزه‌ای تاثیرگذار شوند و به موفقیت‌های دست یابند. آن‌ها پس از دستیابی به این موفقیت‌ها به مرور زمان در جامعه‌ها مطرح می‌شدند، شهرت و محبوبیت می‌یافتند و مورد توجه مخاطبان قرار می‌گرفتند. با توسعه شبکه‌های اجتماعی، دسترسی گسترده به اینترنت و فضای مجازی و تخصیص زمان بسیار در مصرف رسانه‌ها توسط مخاطبان، توجه مخاطبان به ستاره‌ها و سلبریتی‌ها بیشتر شده است. آن‌ها افرادی هستند که به واسطه‌ی رسانه‌های جمعی به شهرت و محبوبیت رسیده‌اند، خواه در حوزه‌ای متخصص و یا موفق بوده باشند و خواه کاملا افرادی عادی و حتی نالایق و بی‌فضیلت باشند. امروزه دانش‌آموزان با مشاهده زندگی سلبریتی‌ها و الگوبرداری از بازنمایی زندگی آن‌ها در رسانه‌ها، تغییراتی خودآگاه یا ناخودآگاه در سبک زندگی خود می‌پذیرند. این‌که افراد دیگر می‌توانند الگوی انسان باشند؟! آیا افراد موفق در حوزه یا تخصصی، می‌توانند در تمام حوزه‌های زندگی الگو باشند؟! آیا هر کسی شایسته‌ی الگو بودن است؟! آیا مشهور شدن از هر راه و روشی نشانه‌ی موفقیت است؟!

درس ۱۵: هر چیز که در جستن آنی، آنی

روش تدریس

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم‌های واحد یادگیری

فیلم تدریس شده در سایت رشد

فیلم های کتاب درسی – درس پانزدهم

فیلم درس پانزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – تجمل گرایی

فیلم درس پانزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – مُد

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل پنجم: رسانه و سبک زندگی
✒️درس پانزدهم: هر چیز که در جستن آنی، آنی
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس پانزدهم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfgFSjtXrhlegquf0aTe7YAvMPWqCrBRhyF5gAJq1bth1sPbA/viewform?usp=sf_link

درس ۱۶: کلیشۀ بدن

روش تدریس

تاکید درس

زندگی به سبک رسانه
تفاوت واقعیت‌های اجتماعی و بازنمایی‌های رسانه‌ای
کلیشه‌ی بدن و صنعت بازنمایی بدن

ساختار این درس بر مبنای گفتگوی کلاسی بنا شده است که مبنای بحث و گفتگو آن‌چیزی است که دانش‌آموزان به کلاس می‌آورند. باید سعی شود که مفاهیم درسی در این مباحث پیگیری شود. یافتن الگوها و سبک زندگی در فیلم‌ها و تبلیغ‌ها می‌تواند مورد نظر قرار گیرد.

آنچه از انسان متوقع است داشتن جسمی طبیعی و سالم است. در حالی‌که در رسانه‌ها دیده می‌شود که گروهی به واسطه‌ی شکل ظاهری بدن‌شان، که غالبا خدادادی است، مورد طعنه یا تحقیر قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، عده‌ای افراد موفق یا تاثیرگذار با جسمی با ظاهری خاص در انظار عمومی یا شبکه‌های اجتماعی ظاهر می‌شوند. یا تبلیغات گسترده در رسانه‌های مختلف، معیارهای زیبایی را بزرگی یا کوچکی، لاغری و یا چاقی عضوی از بدن معرفی می‌کند و آنرا به‌گونه‌ای محبوب و پرطرفدار بازنمایی می‌نماید. صنعت بازنمایی بدن[۲] سبب ایجاد کلیشه بدن شده است. در این حالت رسانه‌ها تصاویری را به طور گسترده از سبک‌های مختلف بدن انسان مثلا تتو در ناحیه دست یا سر، مدل موی خاص، برجسته‌سازی بخشی از بدن و … ارایه می‌دهند و با این‌کار توجه مخاطب را به این کلیشه جلب می‌کنند تا از آن الگوبرداری کند و با افزایش رغیب مخاطب سایر صنایع و اهدافِ وابسته به این رویکرد را رونق دهند. این صنایع وابسته می‌تواند شامل صنایع خوراکی، داروسازی، اسباب‌بازی، جراحی‌های زیبایی، ورزشی، آرایش‌گری و پیرایش و … باشد. نمونه‌ای دیگر از کلیشه بدن می‌تواند تصور بدن باشد. در این حالت مخاطب تصور می‌کند که بدنِ خودش و دیگران باید به شکل خاصی باشد. روش تدریس تاثیرگذار برای این درس، بهره‌گیری از استدلال خود دانش‌آموزان به شیوه‌ای فعال و نقادانه است. آن‌ها باید بتوانند مزایا، معایب، لطمات و آسیب‌های کلیشه‌های مختلف بدن را تشخیص دهند و اهداف و بازیگردانان اصلی آن‌را بشناسند و با دیدگاه‌های مختلف گروه همسالان، جامعه و معلم آشنا شوند.

کارگاه اندیشه‌ورزی

برنامه‌ای تلویزیونی شبکه‌های داخلی یا خارجی را مشاهده کنید و زندگی اجتماعی همسال شما در فیلم را با زندگی اجتماعی خودتان مقایسه کنید. بیاندیشید در این فیلم‌ها یا سریال‌ها چه سبک و بازنمایی از بدن ارایه شده است. آیا تصور شما از بدن و اجزای آن چگونه است؟! موی یک نوجوان چگونه باید باشد؟! آیا این تصور ناشی از استدلال و تحلیل خوتان است یا ناشی از تاثیرات رسانه‌ها و اقناع آن‌ها می‌باشد؟! و … . به بازیکنان مسابقه‌ی فوتبال ایرانی و خارجی نگاه کنید. آن‌ها چه کلیشه‌های بدنی را دارند؟! آیا این کلیشه را برای پدر و مادر خود می‌پسندید؟! آیا این کلیشه بدن با ارزش‌ها و باورهای شما سازگاری دارد؟!

فیلم های کتاب درسی – درس شانزدهم

فیلم درس شانزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – بازیکن فوتبالیست

فیلم درس شانزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – تریلر PES 2017

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل پنجم: رسانه و سبک زندگی
✒️درس شانزدهم: کلیشه‌ی بدن
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس شانزدهم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdIexcC648kw81S3o0QeWluuqp7sfTNuqhVGrFC7FArbG0m4Q/viewform?usp=sf_link

درس ۱۷: بازی زندگی است (درس اختیاری)

روش تدریس

بازی، زندگی است. این جمله دوسویه است. یعنی بازی زندگی است و زندگی بازی است. از این نوع تیپ و نگاه در تبلیغات، بازی‌های رایانه‌ای و پیام‌های رسانه‌ای بسیار مشاهده می‌شود. شعارهایی هم‌چون life is game, game is life. یا life is short, play more.. با این‌که قبلا گفته می‌شد که چون زندگی کوتاه است، زمان را قدر بدان، کم‌تر بازی کن و به کارهای جدی‌تر بپرداز، در حالی‌که این شعار می‌گوید: زندگی کوتاه است، پس این را قدر بدان و بیشتر بازی کن. چنین دیدگاهی مبنای زندگی را لذت بردن می‌داند، لذا می‌گوید مگر زندگی کوتاه نیست، پس تا وقت داری بازی کن و بیشتر لذت ببر. این‌که بازی‌ها سبک زندگی ما را می‌سازند، این‌که زندگی ما به گونه‌ای به بازی بدل شده است، این‌که سرگرمی در دنیای امروز ما دیگر یک امر فرعی نیست، بلکه یک امر اصلی است، مساله‌ی چالشی و تلنگر این درس است.

دانش‌آموزان باید مواظب باشند در عین این‌که به تفریح و سرگرمی به عنوان یک نیاز جدی و اصیل می‌پردازند، باید دقت کنند که افراط در این حوزه چه تبعاتی می‌تواند برای آن‌ها ایجاد کند. امروزه سرگرمی و بازی با آموزش و اطلاع‌رسانی پیوند خورده است و عبارت‌هایی مثل «سرگرم‌آموزی[۳]»، «بازی‌واری آموزشی[۴]»، «سرگرم‌آگاهی»، «آموزش و اطلاع‌رسانی از طریق بازی و سرگرمی» و … دیگر واژگانی شناخته شده و رایج هستند.

فیلم‌ها، بازی‌ها و تولیدهای رسانه‌ای بسیاری با هزینه‌های بسیار با این موضوع ساخته شده‌اند که ما همگی مشغول بازی هستیم، اما در این میان باید بازی درستی را انتخاب کنیم و به درستی بازی کنیم. به همین بهانه، دو واژه‌ی غلط‌انداز را باید بررسی کنیم. نخست، کلمه «مجازی» و فضای مجازی، وقتی می‌گوییم چیزی مجازی است، یعنی حقیقی نیست، واقعی نیست، وقتی می‌گوییم فضای مجازی است دیگر! گویی از یک فضای موهوم و تصوری صحبت می‌کنیم. این اشتباه در ترجمه لطمات جبران‌ناپذیری را به فهم مخاطب زده است. در انگلیسی واژه‌ی Actual در مقابل Virtual آمده است. Actual که از Action می‌آید و به انجام عمل، فعالیت و عملیاتی در ابعاد زمانی و مکانی اشاره دارد، یعنی Actual فعالیتی ملموس و محسوس است. Virtual در مقابل آن به فعالیتی که غیرملموس و غیرمحسوس است، اشاره دارد. یعنی فعالیت‌های Virtual دارای ابعاد طول، عرض و ارتفاع نبود. لذا اصلا مقصود از Virtual به معنای مجازی و غیرواقعی بودن نبوده است. لذا اگر به اشتباه عبارت «فضای مجازی» را بپذیریم، باید گفت که فضای مجازی امتداد فضای واقعی است. واژه‌ی غلط‌انداز دوم، «بازی» می‌باشد. تا گفته می‌شود که چیزی بازی است، همه می‌گویند بازی است دیگر، جدی و مهم نیست. در حالی‌که امروز می‌بینیم که مهم‌ترین و تاثیرگذارترین رویدادها در همین بازی دارد اتفاق می‌افتد. «بازی آموزی»، «بازی‌واری آموزشی»، «بازی درمانی» و … همگی از طریق بازی صورت می‌گیرد. اکثر مناسبات بزرگ در حوزه‌ی اقتصادی، اجتماعی، نظامی و حتی دینی، قواعد و ساختاری شبیه بازی دارد.

باید دقت کنید که بسیاری از بازی‌ها دقیقا مشابه هم هستند. گویی فقط شخصیت‌ها و صحنه‌های بازی تغییر می‌کند و کمی داستان بازی دست‌خوش تغییر می‌گردد. برخی از بازی‌های دیگر کاملا در ژانر متفاوت هستند و از هرکدام‌شان گروهی بی‌شمار از بازی‌ها وجود دارند که در آن ژانر یا نوع دسته‌بندی می‌شوند. اما بازی‌های اندکی وجود دارند که گویی نسل بازی‌ها را دگرگون می‌کنند و بازی‌ها را به نسلی جدید می‌برند. بازی پوکمون‌گو! یکی از این بازی‌ها می‌باشد که ترکیب GPS و AR را درخود دارد. مفهوم حقیقی مکان در این بازی با واقعیت افزوده ادغام شده است. یعنی در محیطی که وجود دارید، اشیائی غیرملموس و غیر محسوس در دنیای واقعی را اضافه می‌کنید، این اشیاء می‌توانند در دنیای واقعی نمونه‌های مشابهی داشته باشند و یا کاملا چیزی جدید باشند. این بازی، فضای بازی را به دل زندگی اجتماعی و شهری مخاطب می‌کشاند. مخاطب به مغازه می‌رود در حالی‌که قصد خرید ندارد و قصدش دستگیر کردن و گرفتن پوکمون می‌باشد. این ایده‌ی بازی فقط به بازی‌ها محدود نخواهد شد، بلکه تبدیل به ایده‌ی وسیعی در حوزه‌ی بازاریابی و فروش می‌شود و صنایع بی‌شماری را ایجاد می‌کند و یا تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین، بازی به صورت جدی وارد زندگی بشر امروز می‌شود. لذا دنیاهایی که ظاهرا مخاطب آن‌ها را جدا از هم تصور می‌کرد، درهم‌تنیده خواهند شد. انواع عینک‌های هوشمند مثل Google Glass از جمله کالاهای تولید شده با این رویکرد هستند.

باید با نگاه جدید به بازی نگاه کرد و یکبار دیگر مفهوم بازی، بازخوانی شود. لذا باید به دانش‌آموزان به محدود و مشروط بودن‌ها توجه کنند و بتوانند تحلیل اولیه‌ای از بازی‌های ویدویی داشته باشند. گفتگوی کلاسی و جدولی که در درس آمده است در جهت تحلیل اولیه بازی‌های ویدئویی به آن‌ها کمک می‌کند. از سویی باید مراقب تفسیرهای افراطی نیز باشند، نگاه‌هایی همواره تهدیدمحور و افراطی، خودش به عنوان تهدیدی جدی در سواد رسانه‌ای محسوب می‌شود. وقتی که مخاطب را زیاد بتراسانیم، وقتی که رفته رفته به اوج ترس رسید، آرام آرام بی‌تفاوت و منفعل می‌شود. نیاز به تغییر نگرش و بازخوانی در حوزه‌ی تعلیم و تربیت داریم. از آن‌جا که بازی‌ها دارند مفاهیم جدیدی را وارد زندگی مخاطبانشان و جامعه می‌کنند. باید در آموزش بیشتر بر سرگرم‌آموزی تمرکز شود. یعنی هم آموزش از طریق سرگرمی و هم سرگرمی‌های آموزاننده. پس مفهوم بازی در عین تهدیدهای خودش، یک فرصت جدی هم هست. امروزه برای غفلت‌زدایی و هشیاری دادن نیز از مفهوم بازی استفاده می‌کنند.

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم‌های واحد یادگیری

فیلم تدریس شده در سایت رشد

https://www.roshd.ir/zendegi/Content/%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D8%AA%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D9%88-%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%B3-%D9%87%D9%81%D8%AF%D9%87%D9%85

فیلم های کتاب درسی – درس هفدهم

بدون فیلم

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل پنجم: رسانه و سبک زندگی
✒️درس هفدهم: بازی زندگی است
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس هفدهم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdKEv0KwhK8s41Hs5SjTtCqN4vTE3Mj7nObMdu_Ql7vic2WyA/viewform?usp=sf_link

درس ۱۸: زندگی دوم

روش تدریس

عنوان «زندگی دوم» خودش تامل برانگیز است. چرا این عنوان انتخاب شده است؟! عبارت زندگی دوم، به‌جای عبارت غلط‌اندازِ «فضای مجازی» آمده است. ابزارهای رسانه‌ای جدید با توجه به قابلیت همیشه در دسترس بودن آن‌ها و همیشه همراه بودن آن‌ها، قابلیت استفاده در جمع و خلوت در هر زمان و مکان را فراهم کرده است که می‌تواند تاثیرات بسیاری را در زندگی مخاطب آن بگذارد. امروزه نسل‌های جدید زمانی بیشتر از آن‌چه در دنیای واقعی و در زندگی اجتماعی می‌گذرانند، در فضای مجازی مشغول فعالیت هستند و به زندگی دیگری در این فضای غیرمحسوس می‌پردازند.

در این درس بر روی اینترنت، موبایل و شبکه‌های اجتماعی تمرکز شده است. در نخستین فعالیت از دانش‌آموزان خواسته شده است که در یک گفتگوی کلاسی، به تاثیری که فناوری‌های جدید بر چهار حوزه‌ی زمان، مکان، زبان و امکان می‌گذارد، بپردازند.

در درس‌های گذشته درخصوص رسانه‌ها و تاثیرشان روی سبک زندگی مخاطب گفتگو شد. از دانش‌آموزان بپرسید شما از چه امکاناتی از تلفن همراه استفاده می‌کنی؟! استفاده از این امکانات چه مزایا و معایبی برا شما داشته است؟! آیا تا به حال با مشکلی مواجه شده‌اید؟! تلفن همراه در طول روز چه میزان زمان را از شما می‌گیرد؟! نظر شما در خصوص تاثیراتی که تلفن همراه بر جامعه‌ی ما گذاشته است، چیست؟! و … آیا فناوری‌های جدید می‌توانند از نوجوانان نسل جدید، انسان‌هایی بهتر و عالی بسازند؟!

در روش اندیشیدن، پاسخ مثبت یا منفی به سوالی مطرح نیست، بلکه استدلال در حل مساله و انتخاب پاسخ مهم است. در مباحث مرتبط با سواد رسانه‌ای نیز باید به اصول تفکر و اندیشیدن پایبند باشیم، نه آن‌که در مقابل پاسخ مثبت یا منفی مخاطبی سریع موضوع بگیریم. برای اندیشیدن درست نیاز است که ذهن دانش‌آموزان پرسش‌گر باشد، با حل مساله و فنون حل مساله آشنا باشد و مساله را به درستی بفهمد تا بتواند به مسائل درست بنگرد. او باید بتواند منابع و مراجع دیگری را در نقد، تصدیق یا رد نظری بیابد و آن‌ها معرفی نماید.

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم های کتاب درسی – درس هجدهم

فیلم درس هجدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – تنهایی رسانه ای

https://aparat.com/v/pWDhE

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل پنجم: رسانه و سبک زندگی
✒️درس هجدهم: زندگی دوم
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس هجدهم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSctuaycbkf5kJLZ9VPxkpd-teybVI2zBXk4AkBNaQ9ODoxGZw/viewform?usp=sf_link

درس ۱۹: پنج‌گانۀ سواد رسانه‌ای (۲)

روش تدریس

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم های کتاب درسی – درس نوزدهم

فیلم درس نوزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – تلفن همراه و زندگی امروز

فیلم درس نوزدهم کتاب تفکر و سواد رسانه ای – توییتر

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل پنجم: رسانه و سبک زندگی
✒️درس نوزدهم: پنج گانه‌ی سواد رسانه‌ای
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس نوزدهم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScNFG0t0dAHOmPWIHyk8VNwnRVIbpwCqQUTDfvtEKhOO14ezg/viewform?usp=sf_link

فصل ۶: رژیم مصرف رسانه‌ای

اکنون چه باید کرد؟!
نقش من در این میان چیست؟!
آیا فقط مصرف کننده باشم؟!
وقت آن رسیده که خود نیز نقشی کلیدی ایفا کنم!

درس ۲۰: مراقب اضافه‌بار باشید!

روش تدریس

اندیشمندان حوزه‌ی سواد رسانه‌ای چند اصل را به عنوان هرم آموزش سواد رسانه‌ای مطرح کرده‌اند که شامل رژیم مصرف رسانه‌ای، تفکر انتقادی و تولید است. مهم‌ترین و نخستین مهارت در سواد رسانه‌ای، داشتنِ رژیمی مناسب برای مصرف و بکارگیری از رسانه‌ها است که به استفاده‌ی بهینه از رسانه‌ها اشاره دارد. رژیم به ما می‌آموزد که چه چیزهایی را اصلا نباید استفاده کرد، چه چیزهایی را می‌توان استفاده کرد، چه میزان از چیزهای مجاز برای مصرف را باید من نوعی مصرف کنم، زمان مصرف مناسب کی می‌باشد، ارزش مصرف هرکدام چقدر است و چه میزان از آن را من نیاز دارم و … . لذا رژیم مصرفی رسانه‌ای به دستوری عمومی برای سلامتی رسانه‌ای اشاره دارد که در صورت عدم رعایت آن دچار اضافه‌بار اطلاعاتی در مصرف رسانه خواهیم شد یا از رسانه به میزان مناسب بهره نخواهیم برد. بنابراین عدم رعایت این رژیم سبب بروز عواقبی جبران ناپذیری می‌شود که می‌تواند حتی در قالب بیماری‌های جسمی، روحی و روانی جلوه‌گر شود و یا جایگاه اجتماعی ما را تقلیل دهد.

دو قاعده در رژیم مصرف رسانه‌ای متداول است: ۱) قاعده استفاده مشروط و ۲) قاعده استفاده‌ی محدود. این دو قاعده‌ی طلایی قرار است به ما بیاموزد که چگونه بر اساس قیمت، زمان، مکان، اخلاق و … شرط‌هایی را در استفاده از رسانه‌ها بگذاریم و برای خودمان محدوده‌های استفاده قائل شویم.

هر فرد با پایش مصرف رسانه‌ای می‌تواند وضعیت فعلی مصرف خود را بررسی نمایند. این پایش در جدولی در درس قبل به عنوان فعالیت در منزل ارایه شده است. با این پایش می‌توان دانست که دانش‌‌آموزان چه میزان زمان از چه رسانه‌هایی استفاده می‌کنند، کدام رسانه بیشترین مصرف را دارد، مصرف رسانه‌ای هر فردی از لحاظ میزان زمان چقدر می‌باشد.

در ادامه جدولی ارایه شده است که دانش‌آموزان باید بر اساس قاعده‌های مصرف مشروط و محدود، اولویت مصرف رسانه‌ای خود را تعیین کنند و یا محدودیت‌هایی را لحاظ نمایند.

در شبکه‌های اجتماعی عناوین پیام‌هایی را می‌توان مشاهده کرد که مخاطب را به خود جذب می‌کنند. مخاطب می‌گوید با مشاهده و یا مطالعه آن پیام می‌توانم از آن مطلب آگاهی یابم، در حالی‌که محتوای پیام اطلاعاتی کاملا سطحی و دم‌دستی را می‌خواهد ارایه کند، نه آن‌چیزی که مخاطب در پی آن است. به این مساله اصطلاحا «زرد کم عمق» گفته می‌شود. در کتاب مثال و جدولی در فعالیت کلاسی آمده است تا دانش‌آموزان با چنین مسائلی آشنا شوند.

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم های کتاب درسی – درس بیستم

بدون فیلم

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل ششم: رژیم مصرف رسانه‌ای
✒️درس بیستم: مراقبه اضافه بار باشید!
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس بیستم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScfvMBVgtUe0hX6jWakBRsRC0tEH6x-nH4RikCjMmysuF_q7g/viewform?usp=sf_link

درس ۲۱: من از رسانه‌ها هوشمندانه استفاده می‌کنم!

روش تدریس

عنوان درس در کنار تصویر، حالتی طنزآمیز دارد. در حالی‌که فرد بیان می‌کند که من از رسانه‌ها هوشمندانه استفاده می‌کنم، دیگران که او را مشاهده می‌کنند این بیان را تصدیق نمی‌کنند و می‌گویند که او به این رسانه‌ها وابسته شده است. این درس به «سرریز اطلاعاتی» یا «اضافه‌بار اطلاعاتی» اشاره می‌کند. اطلاعات در دسترس یک شبانه‌روز یک انسان امروزی برابر است با اطلاعات در دسترس در طول عمر انسانی که در قرن هجدهم زندگی می‌کرده است. این مهم یعنی اگر ما رژیم مصرف رسانه‌ای مناسبی نداشته باشیم، در مقابل این حجم اطلاعات سیل‌آسا آسیب خواهیم دید. یکی از آسیب‌های جدی که برای نوجوانان نسل جدید ممکن است ایجاد کند، «اعتیاد رسانه‌ای» می‌باشد. بین سرریز اطلاعاتی و اعتیاد رسانه‌ای رابطه‌ای معنادار وجود دارد.

در این درس جدول اعتیاد رسانه‌ای ارایه شده است تا میزان وابستگی هر فرد به رسانه‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد. در انتهای درس نیز یک فعالیت در خانه ارایه شده است که با آن‌چه در درس گذشته ارایه شده بود، شباهت‌هایی دارد و در معیارهای بررسی تفاوت‌های را می‌بینید.

کارگاه اندیشه‌ورزی

فیلم های کتاب درسی – درس بیست و یکم

بدون فیلم

📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️فصل ششم: رژیم مصرف رسانه‌ای
✒️درس بیست و یکم: من از رسانه‌ها هوشمندانه استفاده می‌کنم!
👤مدرس: دکتر محمدحسن محمدپور

📲درگاه ارسال تکلیف درسی
📚تفکر و سواد رسانه ای
🗂️درس بیست و یکم

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSde7QRaEhb5viCVtiOfcx0F20Mh0v9_2dgEdW5uQTg4YDR3zw/viewform?usp=sf_link

درس ۲۲: اخلاق رسانه‌ای

روش تدریس

تا پیش از ظهور و گسترش رسانه‌های جدید، معمولا پیام‌های رسانه‌ای توسط تولیدکنندگان محدودی تولید می‌شد و در رسانه‌ها منتشر می‌گشت. اما امروزه با توسعه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، ما هم مصرف‌کننده‌ی پیام‌های رسانه‌ای هستیم و هم تولیدکننده و توزیع‌کننده‌ی این پیام‌ها می‌باشیم. همین مساله سبب شده است که رعایت اخلاق رسانه‌ای مورد تاکید قرار گرفته است. تا پیش از این رعایت اخلاق رسانه‌ای برای تولیدکنندگان پیام ضرورت داشت، آن‌ها سعی می‌کردند پیام را صحیح، صادقانه و بدون تحریف و دروغ به دست مخاطبشان برسانند، اما امروز این مساله هم برای مصرف‌کننده، هم برای توزیع‌کننده و هم برای تولید‌کننده دارای اهمیت است. از آن‌جا که نمی‌توان بین مصرف‌کننده، تولیدکننده و توزیع‌کننده مرز مشخصی قایل شد، لذا رعایت اخلاق رسانه‌ای بر هر فردی واجب است. در این درس دانش‌آموزان با برخی از اصول اخلاق رسانه‌ای به کمک معلم خود آشنا می‌شوند تا بتوانند در زندگی و در مواجهه با رسانه‌ها آن‌ها را به‌کار ببندند.

در فعالیت کلاسی جدولی ارایه شده است که این مساله را به ذهن می‌آورد که وظیفه‌ی رعایت این گزاره‌های اخلاقی با چه کسی است؟! بله، آن‌ها به سادگی خواهند دانست که این وظیفه بر همه‌ی افراد جامعه مفروض است، یعنی هم تولیدکننده، هم توزیع کننده و هم مصرف‌کننده‌ی پیام‌ها.

وقتی که دانش‌آموزان برخی از مهارت‌های سواد رسانه‌ای را پیدا کردند، وقت آن رسیده است که آن‌ها را به بزرگترها، اولیا، اعضای خانواده و گروه همسالان خود منتقل نمایند. نکته مهم در این فعالیت درسی آن است که دانش‌آموزان بدانند یک مسئولیت مهم در حوزه‌ی سواد رسانه‌ای برعهده‌ی آن‌ها است. هم توقع می‌رود که تفکر انتقادی در تحلیل و بررسی پیام‌های رسانه‌ای داشته باشند، هم توقع می‌رود که رژیمی مصرف رسانه‌ای را برای خود در نظر بگیرند تا بتوانند زندگی بهتری داشته باشند و مهم‌تر از همه آن‌که بتوانند آن‌چه را که آموخته‌اند به دیگران منتقل کنند.

کارگاه اندیشه‌ورزی

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSf-NNDgJxZvxbfdHdu7FHrds9nnbkQ67SCQmPPf_ndxGpQl7Q/viewform?usp=sf_link

منابع دیگر

لینک فیلم‌های آموزشی در شبکه رشد

http://tvoccd.oerp.ir/content/1248

فیلم تفکر و سواد رسانه‌ای – فیلم‌های شبکه آموزش

http://tv7.ir/program/145461

http://tv7.ir/program/144347

http://tv7.ir/program/143479

http://tv7.ir/program/140600

[۱] Center for Media Literacy (CML) مرکز سواد رسانه‌ای در اتحادیه اروپا است.

[۲] Body Image

[۳] Edutainment

[۴] Gamification