سوره الطلاق

سوره طلاق که سوره ۶۵ قرآن کریم می‌باشد، در جزء ۲۸ قرار دارد. سوره‌های طلاق، احزاب و تحریم هر سه پیامبر را با لفظ «یا ایها النبی» مخاطب قرار می‌دهند. لذا پیام‌آوری که خبرهایی الهی و آسمانی دارد، مقرر است که پیام‌های مهمی را به انسان‌ها برساند. بحث طلاق در قرآن عمدتا در سوره‌ی بقره به صورت تفصیلی از آیات ۲۲۵ تا ۲۴۲ آمده است که به اواسط سال ۹ هجری باز می‌گردد و پس از آن در اوایل سال ۱۰ هجری به صورت اختصاصی در سوره‌ی طلاق مطرح شده است. در این سوره که ۱۲ آیه دارد، ۲۵ بار نام الله آمده است و به طور نسبی از تمام سوره‌های دیگر قرآن، بیشتر بر این نام پروردگار تاکید شده است و این مساله جلب توجه می‌کند. این‌گونه به ذهن می‌آید که وقتی پای اختلافات زناشویی، جدایی پس از ازدواج و طلاق پیش می‌آید، بیش از همیشه باید خداوند را در نظر گرفت و او را شاهد و ناظر اعمال خود دانست، زیرا به شدت عواطف و احساسات انسانی جریحه‌دار شده است و عقل به گوشه‌ای خزیده و غریزه و احساس حکم می‌راند. لذا توجه به پروردگار سبب می‌شود تا به مسیر زندگی در نظام و حدود الهی بازگردیم. بنابراین خداوند سلسله قوانینی را مطرح می‌کند که حدود و مرزهای الهی را مشخص می‌نماید. از سوی دیگر واژه تقوا نیز در این سوره بسیار مورد تاکید است. گویی علاوه بر مسایل مرتبط با جنگ، در مسائل مرتبط با طلاق نیز آن‌چنان خون جلوی چشم انسان را می‌گیرد و خوی حیوانی نقش بازی می‌کند که تنها تقوا و پرهیزگاری می‌تواند همچون ترمزی انسان را از کارهای ناشایست، ناپسند و پلید باز دارد.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند رحمتگر مهربان

یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّهَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَلَا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفَاحِشَهٍ مُبَیِّنَهٍ وَتِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِکَ أَمْرًا ﴿۱﴾

اى پیامبر چون زنان را طلاق گویید در [زمان‏بندى] عده آنان طلاقشان گویید و حساب آن عده را نگه دارید و از خدا پروردگارتان بترسید آنان را از خانه ‏هایشان بیرون مکنید و بیرون نروند مگر آنکه مرتکب کار زشت آشکارى شده باشند این است احکام الهى و هر کس از مقررات خدا [پاى] فراتر نهد قطعا به خودش ستم کرده است نمى‏ دانى شاید خدا پس از این پیشامدى پدید آورد (۱)

خطاب به پیامبر که انسانی مذکر است، به گونه‌ای مسئولیت مرد در فرایند طلاق گوش‌زد می‌شود: ای پیامبر که از سوی خداوند نبوت داری، این پیام مهم را برسان، هنگامی که می‌خواهید همسرتان را طلاق دهید، این کار آنی صورت نمی‌گیرد، بلکه باید حساب عده (پس از سه مرتبه عادت زنانه) را نگاه دارید و تقوای الهی خداوندی که تربیت و اختیار شما در دست اوست را پیشه کنید و پرهیزگار باشید، آن‌ها را در این مدت از خانه‌هایشان بیرون مکنید. یعنی خانه در طول زندگی تا اتمام طلاق منزل او هم هست، نه آن‌که فقط به مرد متعلق باشد. آن‌ها نیز نباید بروند و زنان نیز مجاز نیستند که خانه را ترک کنند. مگر آن‌که کار بسیار زشتی کرده باشند، که حدود و مرزهای خداوند اینجاست و اگر کسی تعدی کند و حدود الهی را رعایت نکند، قطعا به خودش ظلم کرده است، تو چه می‌دانی، شاید خداوند بعد از این موضوع امر و پیشامدی را پدید بیاورد. شاید خداوند وضعیت جدیدی را پدید آورد و مدتی بعد این افراد به سوی هم باز گردند یا شرایط دیگر برای آن‌ها رخ دهد که بهم روجوع کنند یا بر تصمیم خود مصمم شوند.

*طلاق: در مسیحیت طلاق نداریم و ازدواج را پیوندی آسمانی می‌دانند، لذا آن را نمی‌شکنند، آن‌چنان که با این‌که طلاق جاری نشده است، مرد با زنی دیگر و زن با مردی دیگر ادامه‌ی زندگی می‌دهد. در اوایل قرن اخیر در فرانسه قوانینی برای جدایی زن و شوهر مطرح شده است. در یهودیت نیز طلاق با نوشتن متنی توسط مرد و دادن آن به دست زن صورت می‌گیرد.

*تقوا: رعایت کردن حدود الهی، پرهیزگاری، ملاحظه کردن و پروا نمودن

*فاحشه: کاری زشت و ناپسند، فاحشگی، کتک زدن و آسیب زدنی جدی، کاری که جامعه آن را کاری بسیار زشت تلقی می‌کنند.

فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَأَقِیمُوا الشَّهَادَهَ لِلَّهِ ذَلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا ﴿۲﴾

پس چون عده آنان به سر رسید [یا] به شایستگى نگاهشان دارید یا به شایستگى از آنان جدا شوید و دو تن [مرد] عادل را از میان خود گواه گیرید و گواهى را براى خدا به پا دارید این است اندرزى که به آن کس که به خدا و روز بازپسین ایمان دارد داده مى ‏شود و هر کس از خدا پروا کند [خدا] براى او راه بیرون‏شدنى قرار مى‏ دهد (۲)

وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا ﴿۳﴾

و از جایى که حسابش را نمى ‏کند به او روزى مى ‏رساند و هر کس بر خدا اعتماد کند او براى وى بس است‏ خدا فرمانش را به انجام‏رساننده است به راستى خدا براى هر چیزى اندازه‏ اى مقرر کرده است (۳)

هنگامی که به پایان این سرآمد و اجل رسیدند و سه بار عادت زنانه و عده طی شد، یا این زنان را به معروف، یعنی خوبی و خوشی نگه‌دارید و یا ازهم به خوبی و خوشی جدا شوید و دو انسان عادل را شاهد و گواه بگیرید و این شهادت و گواهی را آن‌ها به خاطر پروردگار باید نگاه دارند و باید به پای شهادت خود بایستند و حقیقت را پاس بدارند، این چیزی است که به شما که به خداوند و روز قیامت ایمان دارید، به عنوان موعظه و پند می‌دهم و کسی که حدود خداوند را رعایت کند و تقوای الهی داشته باشد، برای او محل خروجی و رهایی قرار می‌دهم و از جایی که او حسابش را نمی‌کرده است و به ذهنش نیز خطور نمی‌کرده است، به او روزی می‌رسانم و هرکس به خدا اعتماد کند، و هر کس بر خدا توکل کند، خداوند برای وی بس است و حقیقتا خداوند فرمان و امرش را به سرانجام می‌رساند و امرش به نتیجه می‌رسد، خداوند برای هر چیزی قدر و اندازه‌ای قرار داده است و همه چیز طبق قوانین و مقرراتی الهی است.

بنابراین در آیه ۲ می‌توان نتیجه گرفت که در هنگام طلاق به دو شاهد نیاز است، ولی در قرآن برای ازدواج نیازی به حضور شاهد ذکر نشده است و مهم نیت عمل است.

*امسک: حفظ کردن، نگاه داشتن

*فارق: جدا شدن

وَاللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ الْمَحِیضِ مِنْ نِسَائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَهُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِی لَمْ یَحِضْنَ وَأُولَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْرًا ﴿۴﴾

و آن زنان شما که از خون‏دیدن [ماهانه] نومیدند اگر شک دارید [که خون مى ‏بینند یا نه] عده آنان سه ماه است و [دخترانى] که [هنوز] خون ندیده‏ اند [نیز عده‏ شان سه ماه است] و زنان آبستن مدتشان این است که وضع حمل کنند و هر کس از خدا پروا دارد [خدا] براى او در کارش تسهیلى فراهم سازد (۴)

ذَلِکَ أَمْرُ اللَّهِ أَنْزَلَهُ إِلَیْکُمْ وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئَاتِهِ وَیُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا ﴿۵﴾

این است فرمان خدا که آن را به سوى شما فرستاده است و هر کس از خدا پروا کند بدیهایش را از او بزداید و پاداشش را بزرگ گرداند (۵)

زنانی که از عادت ماهیانه خود مایوس شده‌اند و شرایط حایض شدن را ندارند، اگر شک دارید که هنوز عادت ماهیانه برای شما پیش می‌آید یا خیر، عده را سه ماه نگه دارند و اگر خون ندیده‌اند، آن‌هایی که حامله هستند، تا موقع وضع حملشان باید عده را نگه دارند و هرکس تقوای الهی را رعایت کند، خداوند کارش را آسان می‌کند. این امر الهی است که خداوند این فرمان را بر شما نازل کرده است و هر کسی که تقوای الهی داشته باشد، خداوند گناهانش را پاک می‌کند و اجرش را عظیم می‌نماید.

*اولا: صاحب، اولات صاحبان

أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنْتُمْ مِنْ وُجْدِکُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ وَإِنْ کُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّى یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوفٍ وَإِنْ تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى ﴿۶﴾

همانجا که [خود] سکونت دارید به قدر استطاعت‏ خویش آنان را جاى دهید و به آنها آسیب [و زیان] مرسانید تا عرصه را بر آنان تنگ کنید و اگر باردارند خرجشان را بدهید تا وضع حمل کنند و اگر براى شما [بچه] شیر مى‏ دهند مزدشان را به ایشان بدهید و به شایستگى میان خود به مشورت پردازید و اگر کارتان [در این مورد] با هم به دشوارى کشید [زن] دیگرى [بچه را] شیر دهد (۶)

زنانی که قرار است طلاق بگیرند، همان‌جایی که خودتان مسکن دارید، به قدر دارایی و موجودی که دارید باید سکونت داشته باشند. یعنی در خانه‌ای هم‌کفو و همسان با آنطوری که مرد زندگی می‌کند و با توجه به توان مالی وی، و به آن‌ها آسیب و زیان نرسانید و حق ندارید که آن‌ها را در ضیق و تنگنا بگذارید. اگر حامله است باید خرجش را بدهید تا وضع حمل کند و اگر به بچه‌ی شما شیر می‌دهد، مزدش را به ایشان بدهید و به شایستگی میان همدیگر مطابق عرف مشورت و رایزنی کنید و اگر کارتان با هم به دشواری و سختی کشید و شرایط دشوار شد، کس دیگری را برای شیر دادن بگیرید.

*وجد: آن‌چیزی که موجودی دارید. دارایی.

*ضیق: تنگنا، مضایقه

*رضع: شیر دادن مادر به نوزاد

واتمروا: مشورت، رایزنی

لِیُنْفِقْ ذُو سَعَهٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْرًا ﴿۷﴾

بر توانگر است که از دارایى خود هزینه کند و هر که روزى او تنگ باشد باید از آنچه خدا به او داده خرج کند خدا هیچ کس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تکلیف نمى ‏کند خدا به زودى پس از دشوارى آسانى فراهم مى ‏کند (۷)

آن‌کسی که پولدار است باید خرج کند و هزینه‌ی شیر و مسکن را بپردازد و آن‌کسی که رزق و روزیش اندازه و محدودیتی دارد، آن هم از آن‌چیزی که خداوند به او عطا کرده است خرج کند و مایه بگذارد، خداوند به هیچ انسانی تکلیفی نکرده است، جز به همان حد و اندازه که برای او قرار داده است، به زودی خداوند بعد از این سختی، آسانی می‌آورد.

*سعته: گشایش، ثروتمند

وَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَهٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدِیدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُکْرًا ﴿۸﴾

و چه بسیار شهرها که از فرمان پروردگار خود و پیامبرانش سر پیچیدند و از آنها حسابى سخت کشیدیم و آنان را به عذابى [بس] زشت عذاب کردیم (۸)

فَذَاقَتْ وَبَالَ أَمْرِهَا وَکَانَ عَاقِبَهُ أَمْرِهَا خُسْرًا ﴿۹﴾

تا کیفر زشت عمل خود را چشیدند و پایان کارشان زیان بود (۹)

أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِیدًا فَاتَّقُوا اللَّهَ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ الَّذِینَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرًا ﴿۱۰﴾

خدا براى آنان عذابى سخت آماده کرده است پس اى خردمندانى که ایمان آورده‏ اید از خدا بترسید راستى که خدا سوى شما تذکارى فرو فرستاده است (۱۰)

رَسُولًا یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیَاتِ اللَّهِ مُبَیِّنَاتٍ لِیُخْرِجَ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَیَعْمَلْ صَالِحًا یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا ﴿۱۱﴾

پیامبرى که آیات روشنگر خدا را بر شما تلاوت مى ‏کند تا کسانى را که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏ اند از تاریکیها به سوى روشنایى بیرون برد و هر کس به خدا بگرود و کار شایسته کند او را در باغهایى که از زیر [درختان] آن جویبارها روان است درمى ‏آورد جاودانه در آن مى‏ مانند قطعا خدا روزى را براى او خوش کرده است (۱۱)

اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْمًا ﴿۱۲﴾

خدا همان کسى است که هفت آسمان و همانند آنها هفت زمین آفرید فرمان [خدا] در میان آنها فرود مى ‏آید تا بدانید که خدا بر هر چیزى تواناست و به راستى دانش وى هر چیزى را در بر گرفته است (۱۲)

تا اینجا مساله از نگاه فردی مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه آثار و عوارض نادیده‌ گرفتن قوانین طلاق را در جامعه نشان می‌دهد.

چه بسیار قریه‌هایی که از امر پروردگار و رسولش سرپیچی کردند، از آن‌ها حسابی سخت کشیدیم و به حسابشان رسیدیم و آن‌ها عذاب و محرومیت زشتی دیدند. وبال و نتیجه‌ی زشتی در عاقبت و پایان کارشان، چشیدن طعم ضررآوری و زیان‌باری است. لذا دود عمل زشتشان در چشم خودشان رفت. خداوند برای آن‌ها عذابی سخت آماده کرده، پس ای خردمندانی که ایمان آورده‌اید، تقوای الهی پیشه کنید که خداوند برای شما عامل بیداری و ذکر فرو فرستاده است تا بیدار شوید. آن عامل چیست؟! رسولی آمده است که آیات روشنگری را آشکارا برای شما تلاوت می‌کند تا کسانی که ایمان آورده‌اند و عمل صالح انجام می‌دهند را از تاریکی‌ها (رفتارها، خودخواهی‌ها، خشم و خروش‌ها و مطابق غریزه عمل کردن‌ها) به سوی نور بکشد و هر کسی که ایمان به خداوند بیاورد و عمل صالح انجام دهد آن‌ها را به بهشتی وارد می‌کند که در باغ‌های آن جویبارهایی روان است و جاودانه در آن می‌مانند و قطعا پروردگار رزق و روزی را برای او خوش و نیکو می‌کند.

لذا در این آیه متذکر می‌شود که جامعه نتیجه‌ی رفتار خانواده‌ها است. لذا اگر در خانواده درست افراد حدود الهی را نگه‌دارند و پایبند باشند و تقوای الهی پیشه کنند، معضلات اجتماعی نیز کاهش می‌یابد و جامعه گلستان می‌شود. در طبیعت نیز هم‌چنین ارتباطی برقرار است لذا در آیه ۱۲ می‌خوانیم: پروردگار شما همان کسی است که هفت آسمان را آفریده است و زمین را نیز مثل آن خلق کرده است و امر الهی یعنی قوانین و مقررات الهی در میان آن‌ها نیز نازل می‌شود، تا بدانید که خداوند بر هر چیزی قادر و تواناست و به راستی دانش و علم او هر چیزی را در بر می‌گیرد. بنابراین آن‌چنانی که زمین زیرپای شما و هفت آسمان بالای سر شما مطابق با نظم و مقررات الهی با یکدیگر در تعامل هستند و اوامر و فرامین الهی دائما بین آن‌ها جریان دارد و همه‌چیز روی حساب و کتاب است و همه‌چیز قدر و اندازه‌ای مشخص دارد، چگونه شما می‌توانید در روابط زناشویی خود به اوامر الهی و حدود پروردگار و قدر و اندازه‌های تعیین شده پایبند نباشید که خداوند حقیقتا بر هر چیزی احاطه‌ی علمی دارد.

*قریه: جمع شدن عده‌ای انسان در یک‌جا، تمدن‌ها، شهرها، کشورها

*امر: فرمان، قوانین و مقررات

*ذاقت: چشیدن، چشایی

سوره الطلاق

سوره الطلاق

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ